А д м а д ж о н с о л и е в, а б д у м а л и к у с м о н о в

Истеъмол товарлари бозори — а^олининг ш ахсий эхтиёжи- 
ни ^ондирувчи ва х аёт кечириши учун уй-рузгорини ж и ^ о з л а ш
м а ^ с а д и д а х а р и д ^илинувчи о зи ^ -о в ^ ат ва ноози^ -ов кат махсу- 
л отл ари н и олди-сотди м у н о с а б а т л а р и м а ж м у и н и уз ичига ола- 
ди. И стеъм ол т о в а р л а р и бозори уз н а в б а т и д а м ахсус б о зо р л а р га
ози(^-ов^ат, ки й им лар, х у ж а л и к , м а д а н и й м о л л а р ва б о ш ц а л а р г а
булинади. Б у бозорнинг моддий-техника асоси (и н ф раструк тура- 
си) булиб: у л г у р ж и савдо б а з а л а р и , д укон ла р, ошхона, чойхона, 
д орихона, дехдон б озорл ари ва б а р ч а ч а к а н а савдо-сотиц билан 
ш угул л ан увчи ш о хоб ч алар хи соб лан ад и.
Х и зм а тл а р бозори — ах;олига м аиш ий, маориф , тиббий, тех­
ник, ко м м у н а л , м аданий, алоца, транспорт, консальтинг, инже- 
ниринг, л и з и н г  ва б ош ^а х и з м а т л а р курсати ш буйича олди-сотди 
м у н о са б а тл а р и н и иф одал ай ди . У нинг хам у зи га хос ш охобча ва 
м у а с с а с а л а р и ш а к л л а н а д и . И с теъ м о л т о в а р л а р и ва х и зм а т л а р
б озорл ари н и н г ухш а ш л и ги ш ундаки, у л ар тугридан-тугри- ин- 
сон лар э х ти ё ж л ар и н и ^он д ири ш га ^ а р а т и л г а н .
И ш л а б ч ик ари ш в о си тал ар и б озорид а с а н о а т корхон ал ари , 
а г р о ф и р м а ва х а л к х у ж а ли ги н и н г д олган б а р ч а т а р м о ^ л а р и
м у а сса сал ар и н и н г таъ м и ноти учун зар у р б улган дастгох, хом 
ашё. ж и хоз ва бутун ке р ак л и т о в а р л а р олди-соттисн таш ки л
этил ад и . Бу бозорни бизнинг м а м л а к а т д а « У зу л гу р ж и б и р ж а - 
савдо»си тизими микёсида т а ш к и л этилмоцда.
9

---

С а р м о я л а р (^ и м м а т б а ^ о цорозлар) бозори б и рл ам чи ва и к к и ­
л а м ч и гу р у ^ л а р га булинади. Би рин ч исид а ^ у к у м а т о р г а н л а р и
у зл ар и н и н г янги ^ и м м а т б а ^ о ^о го зл ар и н и
ж о й л а ш т и р а д и л а р . 
И к ки н ч и с и д а эса, о л д и н д ан ч и ^ а р и л ган ц и м м а тб а ^ о ^ о г о зл а р
олди-соттиси буйича б и ти м л ар тузи лади.
Д озирги в а ^ т д а А м е ри к а ам а л и ё ти д а , мисол учун 4 хил ^им- 
м а т б а ^ о ц о го зла р олди-сотди ж а р а ё н и у тк а зи л а д и .
1. С ар м о я (ф онд) б и р ж а с и — ун да ф а ц а т р уй хатга олинган 
(котировка ц и л и н ад и ган ) ^имматбаз^о 
ц огозла р 
олди-сотди 
б и ти м л ари а м а л г а ош и ри лади .
2. Б и р ж а д а н т а п щ а р и бозор — ун д а руй х атд ан у т м а г а н ^им- 
м а т б а ^ о ^орозлар олди-сотти ж а р а ё н и утка зи л а ди .
3. Б и р ж а д а н т а ш ^ а р и бозор — ун да руй хатд ан у т к а з и л г а н
и м м а т б а ^ о ц огозла р савдоси воси тач илар о р ^ а л и олиб борилади.
4. Б и р ж а д а н т а и щ а р и бозор — унда ком п ь ю терл аш ган тизим 
о р ^ а л и (воситачи ва б р о к ер л ар с и з) ш а к л л а н г а н
(институцио- 
н ал ) са рм ояд ор (и н в е с т о р )л а р ^имматба.^о ^орозларн и нг олди- 
сотди бити м л ари н и т у з а д и л а р ва хоказо.
Бозорн и г;арак атга келтирувчи асосий ом и л л ар т а л а б , т а к ­
л и ф ва б а^о ^ и со б л ан ад и . Т а л а б — э ^тиёж н ин г х а р и д к о б и л п я ­
ти (пул) билан та ъ м и н л а н г а н ш а к л и (^и см и)ди р. Б о и щ а ч а суз 
б и л ан ай тган д а, т а л а б
— э^ти ё ж н и н г 
б озордаги 
куринииш. 
Т а л а б н и н г ^ а ж м и ва тар к и б и ж а м и я т ицтисодий ^аёти ни н г аник 
тари хи й д а в р и д а , и ш л а б ч ик ари ш куч л ари ва и ш л аб чикари ш
м у н о са б а тл а р и н и н г т а р а в д и ё т и б и л ан и ф од а л ан ад и . О б ъ е к тл а - 
рига ^ а р а б , т о в а р л а р г а , х и з м а т л а р г а , и ш л аб ч ик ари ш в о с и т а ­
л а р и г а ва б о ш ц а л а р г а булган т а л а б л а р ф а р ^ л а н а д и ва уз нав- 
б а т и д а у л а р ^ам м а й д а г у р у ^ л ар га булинади. Т ал а б н и н г умумий 
р ж м и товар ва х и з м а т л а р х ар и д ^и л и ш г а м у л ж а л л а н г а н пул 
м а б л а р л а р и ёки ахолининг ^ а р и д с а р м о я л а р и билан а н и ^л ан ад и . 
Т а л а б н и н г ш а к л л а н и ш и г а ^уй и даги о м и л л а р таъсир курсатад и :
1. И ^тисодий о м и л л а р
— ахолининг 
пул д а р о м а д л а р и ва 
у л ар н и н г ижтимоий г у р у ^ л а р г а
та^ си м л ан и ш и , 
ч а к а н а савдо 
б а х о л ар и , т о в а р л а р т а к ли ф и х а ж м и ва таркиби, ахолини и ж т и м о ­
ий з^имоя к;илиш ф он длари, ахолининг шахсий х у ж а л и к л а р и д а н
о л аёт га н ма.^сулотлари ва у зо^ м у д д а т и ш л а т и л а д и га н уй-руз- 
рор т о в а р л а р и б и л ан т а ъ м и н л а н га н л и г и ва б о ш ^ а л а р .
2. И ж т и м о и й о м и л л а р — ахолининг ижтимоий ва м а л а к а л а р и
буйича таркиби, у л ар н и н г билим ва м а д а н и й с а в и я л а р и , тарихий 
у р ф -о д а т л а р и , а и ъ а н а л а р и , миллий б а й р а м л а р , мода ва боища- 
л ар.
3. Д е м о г р а ф и к о м и л л ар — а^ол и сони, унинг таркиб и , жин- 
си, ёши, оила сони ва Уртача ^ а ж м и бил ан узгари ш и ва ^оказо.
4. Таби ий ицлим ш а р о и тл ар и — йил д ав о м и д а ф а с л л а р н и н г
узун -ки скал иги , худуднинг рел ьеф и ва б о ш ^ а л а р .
Т а л а б н и н г усиб бориш ^он ун и я тлари :
— т а л а б н и н г умумий ^ а ж м и усиши ва ж а м и я т э ^ ти ё ж л а р и - 
нинг т у л а р о ^ ьрндириб борилиши;
— ю ^ори си ф атл и о зи ^-ов ц атлар, 
уй-рузрор 
б ую м л ари ва
10

---

х и зм а т л а р и улуш ининг купайиб бориши т у ф ай л и т а л а б таркиби- 
нинг узгариш и;
— ж а м и я т н и н г ал о х и д а ижтимоий гурухлари, ш а х а р ва циш- 
л о х а^оли си т а л а б л а р и н и н г я^ин л аш и ш и ;
— т о в а р л а р н и н г си фатига, мул-кулчилигига, м адани й эхти- 
ё ж н и ^он дири ш ва сотиш дан кейинги сервисга т ал а б н и н г оши- 
ш идан иборат.
Т а к л и ф — м а ъ л у м д а в р ичида бозорга олиб чицилган ёки 
ч и^илиш и мумкин булган то в ар ва х и зм а т л а р х аж м и н и бил д и ­
р ади..У нинг куриниш и у л г у р ж и савдо б а з а л а р и о м б о р л ар и д а , ч а ­
к а н а са в д о ш о х о б ч ал ар и — д у к о н ла р , д е х х он б озорлари , дори- 
хона, х и зм а т курс ати ш ва б о и щ а л а р д а и стеъ м о л ч и л ар га сотишга 
куй и лган ва з а х и р а д а турган товар ва х и зм а т л а р ш а к л и д а б у­
лади.
Б а ^ о — т о в а р ва х и зм а т ^ийм ати ни н г п улдаги ифодасидир. 
Б а ^ о б о зо р д а т а л а б ва т а к л и ф м у возан ати н и ургати ш омили ва 
ул арн и р а гб а т л а н т и р и ш воситаси си ф ати д а х и з м а т ^илади.
М арк ети нгн и нг боища о б ъ е к т л а р и — м а зк у р китобнинг к е­
йинги б у л и м л а р и д а б а т а ф с и л ёритилади. К орхона (ф и р м а ) л а р -
нинг махсус б у ли м л а р и ёки а л о х и д а т а ш к и л о т л а р маркетингнинг 
су б ъ е к т л а р и хи соблан ади. У ла р и ш л аб чи^ариш , савдо, и стеъ ­
мол, т а д ^ и ^ о т ва боища ф а о л и я т л а р н и б а ж а р и ш г а м у л ж а л л а н - 
ган булиши мумкин.