А д м а д ж о н с о л и е в, а б д у м а л и к у с м о н о в

Бозорни сегментларга ажратиш — унинг 
истеъ м олчи л ари ни
м ахсус г у р у ^ л а ш д ем акд ир.
41

---

М ар к ети н г а м а л и ё т и д а бозорни се гм ен тларга б у ли ш д а уч 
хил ён д аш и ш и ш лаб чи^илган.
Биринчи — о м м а в и й бозор. К орхона унга 
ки ри ш да, 
кенг 
х а р и д о р л а р ом м аси га ^ а р а т и л г а н бир хил м аркетинг д астури - 
га э га булади.
И ккинчи — сегментлашган бозор. К орхона унда, асосий эъ- 
тиборини ал о ^и д а б е л г и л а р га эга булган бир хил с е г м е н т л а р ­
га ^ а р а т а д и . Ана шу сегмент учун махсус дастур и ш л ати л ад и .
Учинчи — к i/ п ч и л и к к урсат кичлари 
б и л а н
т абакалаш ган 
бозор. Б у н д а уз хусусиятлари билан ф а р к л а н а д и г а н
бир ёки 
икки хил сегментга а л о ^ и д а и ш л а б чицилади. Бозор 
сегмент- 
л а р и доимий эмас. Хар доим корхона узининг 
и м кон и ятл ари
ва м а ^ с а д л а р и г а мос >^олда бозорни 
к,уйидаги 
сегм ен тл арга 
булиш мумкин. М а с а л а н , истеъмол т о в а р л а р и бозорида цуйи- 
даги сегм ен тлар м а в ж у д :
— х а р и д о р л а р сегм ен тлари (и стеъм олчи лар, у л ар н и н г та- 
л а б л а р и , х а т т и -^ а р а к а т л а р и ва б о ш ^ а б е л г и л а р );
— то в ар сегм ен тлари (оммавий ва арзон, ки й м ат 
в а м а х ­
сус кун д ал ик , янги ва .^оказо;
— савд о сегм ен тлари (товар .\а р ак а ти , сотиш у су л л ар и ва 
б о ш ^ а л а р ) ;
— географ и к се гм ен тлар (
1
щтисодий р и во ж ла н и ш д а р а ж а ­
си буйича туман, ша.^ар, в и л о я т л а р ) а холи сонига ва ж о й л а- 
шишига ь^араб булинади.
А м а л и ё т д а а л б а т т а бозорни ю цоридаги ва б ош ^а белгила- 
рига к а р а б сегм ен тл ан ад и. Аммо, х а м м а в а к т д а , 
сегм ен тлар 
о р ас и д а таф ов ут а ж р а л и б туриши, аксинча, ч а к а н а
харндор- 
л а р д а эса у х ш а ш л и к булиши шарт. К орхона узи та н л а г а н се г­
м ентл ари хусусиятлари ни ва т а л а б л а р и н и улчай олиши ва ул ар- 
га чи^иш йулл арин и э г а л л а ш и лозим. С егм ентл ар 
к е р ак л и ч а 
кенг х а ж м л и ва к е л а ж а г и п орло^ булиши керак.
И с т е ъ м о л ч и л а р си ф ати д а, б о зо р д а 
и ш лаб
чик арувчи л ар, 
у л г у р ж и ва ч а к а н а савдо, д а в л а т ва бошца н оти ж орат муасса- 
с а л а р и ^ а т н а ш и ш л а р и мумкин. И с теъм ол ч иларни н г асосийлари
— т о в а р л а р ва х и зм а т л а р н и н г шахсий ва онлавий э х ти ё ж л ар н - 
ни цондириш учун х а р и д ^илувчи ки ш и лард ир.
М а р к е т и н г д а т а д ^ и ц о т л а р у тк а зи ш ва сегм ентлаш нинг а с о ­
сий м а ^ с а д и ана шу и стеъ м олчи ларн ин г б озордаги хаттп -хара- 
к а т л а р и н и чу^ур урганиб, ул арн и нг образини (м оделини) яра- 
тиш ва к е л а ж а к д а г и э ^ т и ё ж ( т а л а б ) л а р и н и тас ав вур цилиш- 
д ан иборат.
М ар к ети н г концепцияси (т а м о й и л и )га асосан, хар к а н д ай
корхона, б озорда м у в а ф ф а к и я т г а эриш иш учун энг а в в а л о ис­
т е ъ м о л ч и л а р ти л а к -и с т а к л а р и н и н а з а р д а тутиш керак. Бу эса 
и стеъмол ж а р а ё н и н и , а^ол и эхтиёж и 
ва тал а б и н и
билиш ва 
у л а р г а мос туш а ди ган т о в а р л а р ва х и з м а т л а р т а к л и ф этиши- 
ни т а ^ о з о килади.
У шбу м а с а л а н и еч и ш д а цуйидаги ц о и д а л а р г а риоя цилина-
ди:
42

---

1. Х аридорни туш униш ва уни ^и зи ^ти ра ди ган
доирасини 
ан и ^л аш .
2. Т овар ва х и зм а т л а р н и н г мулкчилигини т аъ м и н л аш .
3. Т о в а р л а р ^ а ^ и д а ке р ак л и ах б о р о тл ар етк ази б бериш.
Ю ^ори даги ^ о и д а л а р н и б а ж а р и ш , маркетингнинг куйидаги
турт акси ом асига асосл ан ад и:
Биринчи: « К и зи ^ ти р и ш м у в а ф ф а ц и я т гарови».
Иккинчи: « Р а ц о б а т тан л аш н и рарбатланти рад и ».
Учинчи: «Т ан лов кийинчилик турдиради».
Туртинчи: « Т ан л ов да ги р а ^ о б а т
товарнн 
так о м и л л а ш ти - 
ради».
М арк ети нг н а за р и я с и ва ам а л и ё т и истеъ м олчи лар 
т а л а б - 
л ар и н и урган и ш д а, у л ар н и н г иж тимоий-и^тисодий ва демогра- 
ф и к т а в с и ф л а р и г а кура (д ар о м ад , я ш а ш
жойи 
ва шароити, 
о и ла таркиб и , жинси, ёши, машрулоти ва б о ш ц а л а р ) д а р а ж а -
л а б т у р л а р г а булиш услубини и ш л аб чиедан. Ш у билан бирга 
и стеъ м олчи лар х а т т и -^ а р а к а т и н и п си хограф и ка асосида тахл и л
килиниши (^ и зи ^ и ш л а р и — хобби, я н ги л и к л а р г а 
прогрессив 
ва консерватив ^ а р а ш л а р и , ^аётий м у ъ ж и з а л а р туррисидаги 
ф и к р л а р и ва б о ш ^ а л а р ) о р ^ ал и , ул арн и эмпирик т у р л а р г а аж - 
рати ш кенг р и в о ж л а н м о к д а . Н а т и ж а д а истеъ м олчи лар, ижти- 
моий-и^тисодий ва д е м о г р а ф и к у х ш а ш л и к л а р и га ц а р а б «Мода- 
ни ц урувчилар», «п р о гр ам м а ч и л ар » , «н аф ас атш у н о сл а р » , «тех- 
н и к асе в а р л ар » ва б о ш ^ а л а р г а булинади.
Б о зо р л ар н н се г м е н тл а ш д а услубий ва ахборот ту п л а ш хам- 
д а т у р л а р г а булиш асоси булиб П А Н Е Л Л И урган и ш ^исобла- 
нади. И с теъ м о л ч и л а р пан елли — ол ди н д ан т а й ё р л а н г а н дастур 
асосида доимо ку за ти б б ори л ад и ган т а н л а н м а истеъ м олчи лар 
гурухи (о и л а л а р ) ёки 
1
^ишло^, м а .\а л л а , овул, тум ан ва ша.\ар 
булиш и мумкин.
И ^тисодиёти р н в о ж л а н га н м а м л а к а т л а р д а и стеъмолчилар- 
нинг м адани й сави яси ю ц орил аш иб борган сари, ул ар н и н г уз 
х;уь;у^ларини б озорда ^и м оя ь^йлишлари учун ку р а ш хам куча- 
йиб б орм о^да. « К о нс ью м е ризм » — деб атал увч и
а н а шундай 
и ттиф оцлар 6 0 -й и л л а р д а в уж уд га келди. У лар б озо р д а пайдо 
булиб кол аётган , т ек ш и р и л м а ган
д о р и л а р , 
с а б за во т, 
полиз 
э к и н л ар и ва ^ о к а з о л а р г а ^ а р ш и к у р а ш м о к д а л а р . Дозир и стеъ­
м олч ил ар ^уцуцини ^ и м о я л а ш к у р а ш и кенг р и в о ж л а н га н . У л а р ­
нинг т а л а б л а р и билан и стеъ м о л ч и л ар га а т а л га н
ж у р н а л л а р , 
р е к л а м а , м а с л а ^ а т л а р , т о в а р л а р н и эксп ерти за ки л иш ва сифат- 
сиз м ахсулот и ш л аб чш^увчиларни ж а в о б г а р ц и л и ш гач а б у л ­
ган т а д б и р л а р а м а л г а ош и ри лм окд а.
Ана шу ^ а р а к а т ^ а т н а ш ч и л а р и т а л а б и ва т аъ си р и н а т и ж а ­
сида 1985 йилда Б и р л а ш г а н М и л л а т л а р Т аш ки лоти А ссам блея- 
си «И с теъ м ол ч и л а рн и ^и м оя ^и л и ш га оид цуйидаги р а ^ б а р л и к
та л а б л а р и н и » и ш л а б чи^ди лар:
— 
з а р а р л и т о в а р л а р иш лаб ч :щ арувчи к о р х о н а л а р г а миллий 
Еа халь^аро ми^ёсда к а р ш и к у р а ш и ш д а м а м л а к а т л а р г а ёрд ам
бериш;
43

---

— и стеъ м о л ч и л ар га б о зо р д а паст н а р х л а р билан куп миц- 
д о р д а то в ар т а к л и ф этиш ш а р о и тл ар и яратил и ш и н и
р аг б ат- 
л ан ти риш ;
— то в ар ва х и з м а т л а р и ш л а б ч и к ар у в ч и л ар о р ас и д а и стеъ ­
м о л ч и л ар га юцори д а р а ж а д а эстети к (н аф осатл и ) муносабат- 
да б улувч иларни а л о ^ и д а сийлаш .
Бу т а л а б л а р и стеъ м олчи л ар салом атл и ги н и ва хавфсизли- 
гини ^и м оя ^и л и ш га ц а р а т и л га н . Дозир истеъ м олчи лар Итти- 
фоцининг х а л ц а р о таш к и л о т и м а в ж у д . Унга 
70 д а в л а т аъ зо
булган.
У збекистонда ?^ам и стеъ м ол чи л ар ^у^укини 
х и м о я цилиш 
буйича ^онун 
лойи ^аси
и ш л а б чи^илди 
ва м у ^ о к а м а г а ^у- 
йилди.