А д м а д ж о н с о л и е в, а б д у м а л и к у с м о н о в

лар тахлил цилинади. К орхонани н г ф ойда ва з а р а р л а р и ба- 
лан си о р х а л и ва ф ой дани н г х а р а ж а т л а р п г а солиш тириш йули 
б и л ан унинг рен таб ел л и ги н и н а з о р а т цилинади.
Д е м а к , м а р кети н г д астури т а д б и р к о р л а р учун йулчи юлдуз 
Хисобланади.
5. Тадбиркорлик — маркетингнинг амалиётдаги 
ифодаси
К л а с с и к и^тисодий н а за р и ё т ч и л а р ж а м и я т б ой л и кл ари (ер, 
к а п и т а л ва м е ^н а т) ичидан энг мухими — та д б и р к о р л и к ф а о ­
л и я т и г а а л охи да эъти б о р б ер ган л ар . Чунки т а д б и р к о р л и к ва 
м аркети н г бир-бири бил ан ч а м б а р ч а с боглик, х а м д а уй гунлаш - 
ган туш ун ч ал ар д и р .
Т а д б и р к о р л и к ( б и з н е с ) — и^тисодий ф ао л и я т булиб, м а ъ ­
лум бир ишни ёки хунарни фойда олиш м а к с а д и д а та ш к и л ц ила 
билиш в а у д д а л а й олиш д ем акд ир.
Т ад б и р к о р л и к инсоннинг ^онида булиш и керак. Ш у билан 
бирга тад б и р к о р ( х а л ц а р о м а ъ н о д а 
«Бизнесмен») 
цуйидаги 
асосий х у су с и я тл ар г а э га булиши лозим:
1. Т ад б ирк ор ицтисодий р е с у р с л а р н и — ер, к а п и тал (сар- 
моя) ва мехнатни бир ж о й га туп лаб и ш л аб чицарнш ва х и зм ат 
курс ати ш ж а р а ё н и н и б о ш ^ар и ш ц оби ли яти га эга булиш и к е­
рак.
2. Т ад б и р к о р бир ишни б о ш л аш га т а ш аб б у с курсатиши, сунг 
ишни тезл а ш ти рувч и к а т а л и з а т о р булиши бил ан бирга, иш лаб
ч и^ариш ни х а р а к а т г а келтириши, бир-бирига б огли ^ б у л м а ­
ган купчилик рес урсл арн и богловчи — куприк булиш и ва шу 
м е х н а тд а н фойда чи^ишини таъ м и нл ов чи булиши лозим.
3. Т ад б ирк ор ж у д а куп н ом аъ л ум х о л а т л а р н и т ах л и л цилиш 
ва i^apop ^ а б у л ^и л и ш идрокига эга булиш и ва уз ол ди га 
ан и ^ м а ^ с а д цуйиб, унга етишиш учун к у р а ш д а таш килотчи- 
л и к ^оби ли яти н и м у к а м м а л э г а л л а г а н булиши зарур.
4. Т ад б и р к о р я н г и л и к к а интилувчан, т а ж р и б а асосида янги 
т о в а р л а р иш л аб чи ^ари ш ёки янги х и зм ат турини я р а т и ш йул- 
л ар и н и бил ад и ган , х а Р к;андай вокеа-ходисани и^тисодий та- 
ф а к к у р о р х а л и т а х л и л цилиб, ф о й д а -за р а р н и ф а р ^ л а й о л а д и ­
ган булиш и шарт.
5. Т ад б и р к о р х а в ф -х а т а р г а , т а в а к к а л ч и л и к к а мойил одам 
булади . У ним аики иш ^илмасин, фойда олиш учун ^и лад и, 
ам м о ф ой да олиш им 100 фоиз аник деб хеч качон ай толм айди. 
Унинг х а в ф -х а т а р г а ту л а мехнати ута ю^ори ф ойда урн ига за- 
р а р келти ри ш и хам мумкин.
К и с ^ а ч а ай тган д а, тад б и рк ор инсон деб уз вацтини, мех- 
натини, обру-эътиборини, уз к а п и тал и н и ёки ш е р ик ларин и нг 
пулини га р о в га цуйиб, т а в а к к а л ч и л и к бил ан
иш ку р а д и ган
о д а м г а ай ти л ад и . Т а д б и р к о р л а р янги иш б о ш л а г а н д а г и йул 
ку я д и г а н х а т о л и к л а р и , у л ар н и н г «СЪтин к о и д ал ар и » ва узла-
36

---

рини синаш с а в о л л а р и м а зку р китобнинг 1, 2 ва 3 и л о в а л а р и д а
берилди.
Тад б и р к о р л и к н и урган ган о л и м л арн и н г т а ъ к и д л а ш и ч а , тар- 
кибида 3— 5% таш а б б у с к о р ки ш и л ари бор халк; ^еч качон OFnp 
кун курм айди. Х а Р бир т а ш аб б у с к о р -та д б и р к о р ка м и д а 50 одам- 
ни боциши ^и соб -ки тоб л ар билан исботланган. А лб а т т а , т а д ­
б и р к о р л а р хам уз н ав б а ти д а хар хил с а л о ^ и я тг а э га булади. 
5— 10 кишииинг рузгор теб р ати ш и га имкон б ерган кичик т а д ­
б и р к о р л а р билан бир ^ат о р д а м и н глаб иш чиларни иш бил ан
т а ъ м и н л а б , ти рикчи лик у т к а зи ш и г а
ё р д ам б ер аё тган
йирик 
т а д б и р к о р л а р з^ам булади. Б у л а р ми л л атн ин г «Олтин фонди» 
булиб, уларн и а с р а б -а в а й л а ш , и ш лари га ёрд ам бериш зарур.
Шунинг учун хам бозор иктисодиётининг юкори боскичла- 
рига эриш ган м а м л а к а т л а р д а , тад б и рк орл и кн и н г кенг м и ^ёсда 
ри вож лани ш и , кичик ва урта бизнес бил ан ш угул лан ув чи кор- 
хо н ал ар ф ао л и яти о рка ли а м а л г а ош ирилди. У ларн и н г сони, 
м а с а л а н , А К Ш да Р о н а л ь д Р ей ган ирезидентлиги д а в р и д а 800 
мингдан 14,5 м и ллионга е тк ази л д и ёки И т а л и я д а ^озир бир 
милл ион д ан купроги и ш л аб турибди.
К упчилик Европа м а м л а к а т л а р и ва Я пон и яда кичик ва урта 
корхон ал арн и н г д а в л а т б ю дж ети га ку ш аётга н ^ и с с а л а р и 70 
ф ои згач а, истеъмол т о в ар л ар и ва х и з м а т л а р бозорини тулга- 
зи ш д а эса ун дан ^ам купрок. Бунинг асосий сабаби , кичик 
ва урта ко р х о н ал ар н и н г ута т а ш а б б у с к о р л и к билан, б о з о р д а ­
ги ^ а р к а н д ай у з г а р и ш л а р г а т езд а мослаш и ш хусусиятлари ди р. 
Би зн ин г У збекистонда хозир 64 м ингдан куп рок кичик ва ху- 
сусий ко р х о н ал ар таш ки л этилди. Б у хал и ж у д а оз а л б атта . 
Р е с п у б л и к а м п з д а хусуснй тад б и р к о р л и кн и р и в о ж л а н т и р и ш бу­
йича бирмунча и ш л ар а м а л г а о ш и ри лм окд а.
«Узбекистон Р е с п у б л и к а с и д а т а д б и р к о р л и к ф а о л и я т и ту г­
рисида» конун, П резид ен ти м и з И. А. К ари м овни н г бир неча 
ф а р м о н л а р и ва В а з и р л а р М а х к а м а с и н и н г к а р о р л а р и к а б у л
Килинди. Ш у ж у м л а д а н , 26 июль 1995 йилда, В а з и р л а р Мах,- 
к а м ас и «Хусусий тад б и р к о р л и кн и ва кичик бизнесни к у л л аб - 
К увватлаш фонди (Бизнес фонд) т а ш к и л этиш х а м д а унинг 
ф ао л и яти м а с а л а л а р н тугрисида» к,арор к а б у л к илДи -
Р есп уб ли ка в и л о я тл а р и , ш а х а р ва т у м а н л а р и д а унинг бу- 
л и м л а р н таш ки л этилди. «Бизнес фонд»нинг асосий в а з и ф а л а - 
рп: — т а д б и р к о р л а р н и н г бизнес р е ж а л а р н г а м ув оф и к инвести­
ция л о й и х а л а р и н и имтиёзли кредит билан т а ъ м и н л а ш о рка ли
хусусий та д б и р к о р л и к к а , кичик бизнесга молиявий к у м а к бериш;
республи ка м и н т а к а л а р и д а
хусусий т а д б и р к о р л и к ва 
кичик бизнеснинг кенг и н ф раструктураси н и р и в о ж л а н т и р и ш г а
ку м а к л а ш и ш ;
— хусусий т а д б и р к о р л а р ва кичик бизнеснинг т урл и к р е ­
дит м у а с с а с а л а р и д а н царзга м а б л а г ж а л б этишни т а к о за эта- 
д иган инвестиция л о й и х а л а р и г а к а ф о л а т л а р бериш, м а ж б у р и я т - 
л а р олиш ва ка ф и л булнш;
— л о й и х а л а р н и н г халк.аро а н д о з а л а р г а
мос техникавий-
37

---

и ^тисодий асосларини и ш л а б чициш ва уларн и а м а л г а ошириш 
б и л ан борли^ сурурта полисини ц оплаш учун г р ан тл ар (д ав л ат- 
нинг молиявий ёрд ам ин и ) таъ си с этиш ва бериш;
— хорижий у с к у н а л а р лизингини т аш к и л этиш асосида ху- 
сусий т а д б и р к о р л и к ва кичик бизнеспи технологик ж и х а т д а н
к у л л а б -^ у в в а т л а ш .
Кичик, у р та ва хусусий бизнесни к у л л а б -к у в в а т л а ш , бозор 
и н ф р а с т р у к т у р а м и ! яхли т тизимини ш а кл л ан ти р и ш , мулкдор- 
л а р синфи хУ^У^л а Ри ва м а н ф а а т л а р и н и хнмоя килиш мацса- 
д и д а Узбекистон Р есп ублм каси П резидентининг 12 м арт 1996 
й илда «Узбекистон товар иш лаб ч и к арув чн л ар ва т а д б и р к о р ­
л а р п а л ата си н и т а ш к и л этиш» туррисида ф арм они эълон килин- 
ди. Товар иш л аб ч и к ар у в ч н л ар ва т а д б и р к о р л а р п ал атаси н и н г 
1
\уйидаги в а з и ф а л а р и ан и ^лан ди :
— кичик, урта ва хусусий тад б и р к о р л п кн и б и рл аш ти ри ш
х.амда ^ у л л а б -^ у в в а т л а ш ;
— д а в л а т хо ки м и я™ о р г а н л а р и д а кичик, урта ва хусусий 
т а д б и р к о р л и к м а н ф а а т л а р и н и и ф о д а л аш ;
— м а в ж у д бозор и н ф р а с т р у к т у р а м об ъ ек тла р и н и
ривож- 
л а н т и р и ш га ва ян ги лари ни т аш к и л этиш га кум акл аш и ш ;
— кичик, урта ва хусусий та д б и р к о р л и к су б ъ е ктл ар и га м а р ­
кетинг, р е к л а м а , юридик, ахборот ва б о ш ^ а турдаги х и з м а т л а р ­
ни курсатиш;
—• т а д б и р к о р л и к ф ао л и я ти буйича м у тахасси слар т а й ё р л а ш
ва ^ а й т а тай ёр л а ш н и т аш к и л этиш;
— товар и ш л аб ч и ^ а р у в ч и л а р гг ва т а д б и р к о р л а р г а б у х г а л ­
тери я ^исоби ва ^исоботи, ауд н торл ик тек ш и рп ш ла рн и таш ки л
эти ш д а ва уни ю ри тиш да ёрд ам курсатиш ;
— кичик, урта ва хусусий т а д б и р к о р л и к су б ъ е к т л а р и га б и з ­
нес р е ж а л а р ва л о й и ^ а л а р н и н г техник-иктисодий а с о сл аш л а - 
рини тузи ш д а, ц айта ишловчи иш л аб ч и ^ а р и ш л ар н и т аш к и л
э тиш да, о м б о р х о и ал ар , техника, асбоб-ускуна, жи.^озлар бериш- 
д а, ш унингдек 
тран сп о р т 
х и зм а т л а р и
курс ати ш д а 
к у м а к ­
л а ш и ш ;
— йирик ва ж у м л а д а н , хориж ий кичик бизнес билан хам- 
к о рл и к 
1
\или ш н и нг ш а к л л а р и н и ж ^ри й этиш га к ум акл аш и ш ;
—■
то в ар иш л аб ч и к ар у в ч н л ар ва т а д б и р к о р л а р н и н г ХУДУ* 
дий п а л а т а л а р и н и т а ш к и л этиш да, У зб е к б и р л аш у в ва «Узбек- 
са вд о» ую ш м аси бил ан келиш ган холла, ул арн и нг вилоят, ша- 
хар ва тум ан т а ш к и л о т л а р и н и н г и н ф раструктураси ва моддий 
техн и ка б а за с и д а н ф о й д а л ан и ш тавсия этилди. М азк у р х у ж ж а т - 
нинг 
1
^абул цилиниши, м а м л а к а т и м и з д а тад б и рк орл п кн и ри- 
в о ж л а н и ш и д а янги бос^ични б ош л аб берди. Аммо У збекистонда 
т а д б и р к о р л и к ф аол и яти н и н г я н а д а р и в о ж л а н и ш и д а к а тта ту- 
си ^-ровлар м а вж уд. Энг а в в а л о ш^тисодий ислохотларн ин г асл 
мохиятини ь^уйи буриндаги корхона, хп сса дорли к ж а м н я т л а р и , 
туман, ш а ^ а р ва в ил оя т б ош ка руви д аги р а х б а р ва м у т а х а с ­
с и сл ар т у л а тушуниб етиш ганича йук. Бозор м ун о са б а тл а р и
д а в л а т и м и з и^тисодиётини пойдевори булган, иш л аб чикари ш
38

---

ьа х и зм ат курсатиш кор х о н ал ар и н и н г 
кон 
т о м и р л ар и г а ка ли
етиб бормади. Б о зо р
и к т и с о д и ё т и н и н г
м а м л а к а т и м и з д а ш акл - 
л ан ти р и ш м у а м м о л а р и д а н бири — та д б и р к о р л и к к а кенг йул 
очиб беришни айн икса хукУКий о р г а н л а р асл м аъноси га етиш- 
гани йук. Ундан ташь;ари б ан к тизими ишини ойдинлаш тириш , 
с ол и кл арн и р а г б атл ан ти р у в ч и ролини ошириш, энг му^ими, чет 
эл инвесторлари ва узи м и здаги хусусий мулк э га л а р и
х у к У К '
л ар и н и к имоя килиш буйича янги конунлар к а б у л к и л иш ке- 
чиктириб б улм ай д и ган в а з и ф а л а р д и р .
Т а д б и р к о р л и к ф ао л и я ти — кичик ва урта ко р х о н ал ар ри- 
в о ж и га эриш иш нинг ж а ^ о н т а ж р и б а с и д а си н ал ган й у л л а р и КУ' 
й и д аги л ар хи соблан ади:
1. К о р х о н а л ар н и н г и^тисодий ва КУ^У*\ИЙ эркинлигиии таъ- 
минловчи, у л ар н и н г моддий-молиявий ж а в о б гар л и г и н и ифода- 
ловчи конунлар булиши ва а м а л д а и ж р о этилиши;
2. И ш л а б чикари ш в оси тал ари , истеъмол то в а р л а р и ва х и з ­
м а т л а р бозорида хак ик ий ва тенг ш ароитли р а к о б а т му^итини 
барч а корхона (м у лк ш а к л и д а н ка тъ и н а з а р ) л а р учун ярати- 
лиши;
3. Бозор суб ъ е ктл ари н и н г б ар ч аси учун эркин ф а о л и я т кур- 
сати ш га имконият бериш. У ларни н г иктисодий ал о к а л а р и н и
эркин ш артном а (к о н т р а к т ) л а р асосида таш ки л этиш;
4. К о р х о н а л ар ва б арч а х у ж а л и к юритувчи с у б ъ е к тл ар учун 
д а в л а т бую ртмасини олиш ва б а ж а р и ш , ул арн и ю кори с а м а- 
р а д о р л и к к а э р и ш и ш ла р и н и н г асосий омилига ай лан и ш и;
5. К о р х о н а л ар ва м а м л а к а т иктисодиётининг ^ а м м а бугин- 
л а р и д а ,м аркети н г х н зм атл ар и н и ж ори й этиш;
6. М а м л а к а т ички бозори коню нктурасини урган и ш в а тад- 
ки к килиш, т у п л ан га н ах б оротл арн и о м м а л а ш т и р и ш тизимини 
яратиш .
Ана шу ш а р т-ш а р о и тл а р н и ш а к л л а н т и р и ш , т а д б и р к о р л и к
ф ао л и яти н ин г р а в н а к и г а ва унинг м а р кети н г т а м о й и л л а р и а с о ­
си д а я н а д а купрок с а м а р а берншига и мконият яр а та д и .