А д м а д ж о н с о л и е в, а б д у м а л и к у с м о н о в

4. Маркетинг дастури — корхона бизнес 
режасининг асоси
Тор м а ъ н о д а м аркети н г д асту р и (бизнес р е ж а ) ^уЖ ж ат 
булиб, корхонанинг б озорда ан и к ф а о л и я т курс ати ш тамойи- 
лини и ф од а л ай д и . М ар к ети н г д асту р и кенгрок м а ъ н о д а эса, 
корхона и м к он и ятл ари н и ( бозор т а л а б л а р и г а м о с ла ш ти р и ш га 
й ун ал ти ри л ган та ^ л и л , р е ж а л а ш т и р и ш ва н а з о р а т ки л иш ж а ­
раёни деб к а р а л а д и . М ар к ети н г д а с т у р л а р и киска м у д д атл и (бир 
й и л г а ч а ) , урта муд д атл и (5 й и л гач а) ва у зо к м у д д а т л и (ун 
й и лгач а ва купрок) булади . У лар умумий ш а к л д а ёки корхо­
нанинг махсус ф а о л и я т л а р и г а м у л ж а л л а н г а н булиш и мумкин.
М арк ети нг д а сту р л а р и н и и ш л а б чикиш да м а к с а д л и ёнда- 
шиш услубига асосан, корхон ан и нг м у л ж а л л а н г а н м а к с а д г а
эриш иш ва уни б а ж а р и л и ш и н и н а з о р а т
килиш 
рес урсл ари ва 
т а д б и р л а р и тизими ш а к л л а н т и р и л а д и .
31

---

КОРХОНА (Ф И Р М А )Н И Н Г М АРКЕТИ НГ Д АСТУРИ  
(би зн ес р еж аси ) таркиби
Ф а о л и я т и , ш а р т -ш а р о и т л а р и
р ес урсл ари , 
с а м а р а л и нати- 
ж а г а эриш иш й у налиш л ари. 
К орхонанинг ички ва таш ^и
м ухй тлари ни солиштириш. 
И ш л а б чицариш ва ижтимоий 
ри вож ла н и ш н и н г устувор мак- 
са д л а р и ва б озорда ф ой дага 
эриш иш йулларин и ан и цл аш . 
К орхонанинг моддий, мехнат 
ва молия рес урсл ари д а н с а м а ­
рали ф ой д а л ан и ш н и к у зл а г а н
у зо ^ м уд д атли м а ^ сад н и аш щ - 
л а ш
(бозор 
сегментларини, 
м аркети н г воситасини, бозорга 
кириш в а^ти н и ва б о ш ^ а л а р н и
т а н л а ш ) .
И ш лаб чи^ариш , молия, бахо, 
к а д р л а р , 
р ек л а м а, сотиш ва 
б ош ц ал арн и а м а л г а
ошириш 
х а р а ж а т л а р и ва н а т и ж а л а р и - 
ни р е ж а л а ш т и р и ш тизими. 
С тратегик н азо р а т (та н л ан ган
гамойилни ани^ бозор холати- 
га тугри ке ли ш и ). Й и л л и к н а ­
зо р а т (р е ж а д а г и т а д б и р л а р ва 
х а р а ж а т л а р н и н г бажарилиши), 
фой да олиш д а р а ж а с и назора- 
ти.
К орхонанинг и м ко н и ятл ар и тахли л ^и л и н ган д а унинг б о зо р ­
д аги ш а р т -ш а р о и т л а р и (та ш ^и мухити) ва узининг ички са- 
ло^и яти тугри си да б а т а ф с и л ах б о р о тл ар туплаб, а н щ  хулоса 
ч иц ар и л ад и . Бунинг учун «Бозорни ком плекс тадк;и^ ^илиш » 
ва « Д олатл и тахли л » у с у л л а р и д а н ф о й д а л ан и л ад и .
Б озорн и ком плекс т а д ^ и ^ ^илиш бош л ан гич д ав ри булиб, 
корхона м аркети н г дастури н и ва р еж аси н и тузиши учун м анб а 
х и соб ла н ад и . Д о л а т л и тах л и л , ф и рм а фаоли яти н и узи га хос 
т а ф т и ш цилиш ва атроф л и ч а б ахол аш н и уз ичига олади. Унда 
^у й и д а ги с а в о л л а р г а ж а в о б топиб бирор i^apopra келиш ма^- 
с а д цилинади:
—
корхона уз м ахсулоти билан бозорнинг ^айси сегменти 
( т а б а ^ а с и ) н и э га л л а й д и ва уларн и нг к е л а ж а г и ^ ан д ай ?
32
I. К орхонанинг и м к о н и я т л а ­
ри тах л н л и (хо л атл и т а х ­
л ил)
II. Р и в о ж л а н и ш м а к с а д л а р и - 
ни а н и ^л аш . (М аркети н г 
синтези)
II I. С тратеги ян и и ш л аб чи^иш
IV. Р е ж а н и и ш л аб чи^иш
V. Н а з о р а т ^илиш

---

— корхона м а хсул оти га б озорда ц ан дай т а л а б м а в ж у д ?
— ким в а ^ а н д а й к;илиб корхон ага ва унинг махсулотига 
ра^об ат чи ?
— корхона ф а о л и я т и г а ь^айси и^тисодий, ижтимоий, сиёсий, 
илмий-техник ^ о л а т л а р таъ си р курсати ш и мумкин?
— ф и рм ан и н г у зо^ ва я^ин м у д д атл и м а ^ с а д л а р и
у з а р о
б о гл а н г а н л и к д а р а ж а с и ?
— ку зд а тутилган м а к с а д л а р н и н г ресурс билан таъмин- 
л ан ган л иги ?
— к о рхон ад а м аркети н г ф аол и яти н ин г т аш к и л этилиши?
— товарни р а ц о б атб ар д о ш л и л и ги ?
— корхонанинг бахо сиёсати ^ ан д ай ?
— т о в а р л а р х а р а к а т и ва еавдосининг а^воли?
— р е к л а м а ва боцщ а сотишни р а г б а т л а н т и р и ш у су л л а р и г а
к а н д а й а ^ а м и я т б ер и л м о вд а?
Ю корид аги с а в о л л а р г а ж а в о б топиш в а т ах л и л ^и лиш учун 
корхонанинг ички ва таш д и ку р с атки ч л а р и н и урган и ш х ам д а 
м а х с у с ,т а н л о в (суров, тест) д астури о р к а л и ах б о р о тл ар йиги- 
лади.
К орхонанинг р и в о ж л а н и ш м а ц с а д л а р и н и а н и ^ л а ш д а , энг 
ав в а л о унинг ички и м к он и ятл ари н и ^исобга олиб, ^айси со^а- 
д а — сотишнинг усиши орк;алими ёки бозорда уз улуш ини к у п а й ­
тириш, обрусини кута ри ш йули бил ан э р и ш и л ад и м и каби с а ­
в о л л а р г а ж а в о б
и зл ан ад и . 
К орхонани н г 
р и в о ж л а н и ш ма^- 
с а д л а р н м аркети н г т а ж р и б а с и г а к у р а бир неча й у н а л и ш л а р
о р х а л и а м а л г а ош ирилиш и мумкин:
Б и р и н ц и д а н , эктенсив ри вож ла н и ш , яъни э г а л л а н г а н б озорда 
(бозор сегментида) и ш л аб ч и ^ а р и л а ё т г а н тов арн и сотиш ^ аж м и - 
ни куп ай ти риш о р х а л и д а р о м а д н и ошириш; и к к и н ч и д а н , ин­
тенсив ри вож лан и ш , бу йул б и л ан экстенсив и м кон и ятл ар ту- 
гагач, янги б о зо р л ар г а чикиш ёки сегм ен тл арн н кенгайтириш
ёки бозорга янги м од и ф и к ац и я л и товар т а к л и ф этил ад и . Учин- 
ч идан, и н те г р ац н я л аш ган ри в о ж л а н и ш орхал и , бош ка корхона- 
л а р билан х ам к о р л и к д а , у л ар т а ж р и б а с и ва р ес у р сл ар и д а н
ф о й дал ан иб , д а р о м а д н и купайтириш . 
Туртинчидан, д и в е р с и ­
ф и к ац и я пули билан, яъни корхона уз м аркети н г ф ао л и я ти
д о и р а си д а куш им ча хом ашёни, товарни, технологияии, истеъ- 
м олч иларн и у зл аш ти р и ш о рка лп ра^об атба'рдош л иги н и оши- 
риш га ва ф ойдани купроц олиш га эриш ади.
М ар к ети н г стратеги яси — м а ^ с а д г а
эри ш и ш
учун ^ а н д а й
х а р а к а т килиш к е р а к ? — деган с а в о л г а ж а в о б и злай ди . С т р а ­
тегик р е ж а л а ш т п п и ш корхонанинг м ахсул от и ш л аб ч и ^а ри ш , ис­
те ъ м о л ч и л ар , бахо, р е к л а м а , сотиш ва бопщ а ф а о л и я т и г а асо­
сий й уналиш ан и клай ди , хар бир булими м ацсадини б ел ги л а й - 
ди ва у л а р ишини м ув оф и цл аш ти рад и.
М ар к ети н г стратеги яси з а м ш ш д а куй и даги беш т а л а б (прин­
цип) м а в ж у д , у л а р к о р х о н ал ар ф а о л и я т и д а ^исобга блиниши 
мумкин:
3—356
33

---

1. Бозор бир хил эмас, у узи га хос т а б а ц а л а р (с егм ен тл ар )- 
д ан иборат. Т а к л и ф ки л и н аё тган товар ёки хи зм ат х;амма истеъ­
м ол ч ил ар т а л а б и г а м о с к елаверм ан д и .
2. Корхона б озо р д а бир ёки бир неча сегмент т а л а б л а р и н и
н а з а р д а тутиши мумкин. Аммо хар доим т а н л а н г а н бозор та- 
б а ^ а л а р и (сегм ен тл ари ) ни узига ж а л б этиш да, куп рок муваф- 
ф а к и я т козонишни у й л а ш лозим.
3. Ф и рм а б озо р д а м устацил ёки бошка к о р х о н ал ар билан 
х а м к о р л и к д а ф а о л и я т курсатиш и мумкин.
4. М ар к ети н г воситасини т а н л а ш д а , купрок бир-бирига мос 
ва у зар о в а з и ф а л а р и билан бир-бирини тулгизиб турувчиларни 
и шга солишни кузд а тутиш керак. М ас ал ан , товар уп ак о в к а 
(у р а м и )с и б и л ан нарх, товар х а р а к а т и билан сотиш жойини, 
и стеъ м ол чи л ар билан а л о к а л а р н и р е к л а м а г а кУш н б ишлати- 
л иш и тавсия этилади.
5. К орхонанинг б озорга чикиш ида иктисодий .\олатни ^ар 
т о м о н л а м а ^исобга олиш ни т а л а б этади. М а с а л а н , умумий ва 
са в д о кон ъю нктурасининг холатини, р а к о б а т ч н л а р бил ан тут- 
ган урни ва б о ш к а л а р .
М ар к ети н г стратегиясини иш л аб чикиш да энг мухим муаммо, 
корхонани ф ойда олиш га й унал тири ш хисобланади. Унинг ечи- 
мини топиш да ж а ^ о н т а ж р и б а с и д а куйидагп ён д а ш и ш л а р м а в ­
ж уд.