А д м а д ж о н с о л и е в, а б д у м а л и к у с м о н о в

истеъмолчилар 
р а к о б а т
Хукумат 
и^тисодиёт 
технология
мустаки л ом м ав ий ахб орот в оси тал ари .
И ст еъмолчилар. М ар к ети н г х и зм ати м а к с а д л и бозорни тан- 
л а с а х;ам унинг т а в с и ф л а р и н и н а з о р а т ц илолмайди. Ф и р м а л а р
истеъмолчининг ёши, д а р о м а д и , оилавий ахволи, касби, ир^и, 
м а ъ л ум оти , я ш а ш т а р з и ва жойи, хул л ас у ёки бу товарн ин г 
сотиб олиш ига с е зи л а р л и таъ си р утказувчи барч а о м и л л а р га
ф а ^ а т м у н о са б а тл а р и н и б ил д и риш ади , буларни н а з о р а т ^и- 
л и ш о л м ай д и .
М ар к ето л о г истеъмолчининг х а т т и -^ а р а к а т и га н и м а л а р (ои- 
л а , д устл ари , дин, м а ъ л у м о т д а р а ж а с и , касб-кори, од атл ар и , 
м а д а н и я т ва ж а м и я т н и ш а к л л ан ти р у в ч и б ош ^а о м и л л а р ) т а ъ ­
сир ^илиш ини т а д ^ и ц этиши ва ан гл а б олиши лозим.
И с т е ъ м о л ч и л а р к;андай i^apop цаб ул килади, бунгача цан- 
д а й бос^и чларни босиб утади — у рган ад и м и , т а ф а к к у р ^ила- 
дими, соли ш ти ри б куради м и ёки т а м а д д и х о и а л а р д а г и каби 
беихтиёр йул тутад и м и — х а м м а -^ а м м а с и н и билиши ва урга- 
ниб чи^иши к е р а к булади.
И с т е ъ м о л ч и л а р турли ж а м и я т л а р ва та ш к и л о т л а р г а бнр- 
л а ш а д и л а р . У ла р ф аол и ятн и н г нохуш о ^ и б а т л а р и г а дуч :келиб 
^ о л м а с л и к учун м а ркетол ог и стеъ м ол чи л ар билан доимо му- 
лок;отда булиши, м у а м м о л ар н и ол ди н д ан кура билиши, ши- 
к о я т л а р г а эъти бор бериши, уз ком паниясининг т а л а б Д а р а ж а - 
сида ф а о л и я т к у рсати ш и га эриш иш и зарур.
Ракобат. Ф и рм ан и н г рац и б л а р и купинча унинг м аркетинг 
стра теги яси га ва м а ц с ад л и бозорга кириб бориш га уз таъси- 
рини у т к а з а д и л а р . У з-узидан р ав ш а н к и , ф и рм а т у ^ н аш ад и - 
ган м а ъ л у м т у з и л м а л а р н и ан и кл аб , тахл и л ^илиб чициш к е ­
р а к булади . Т уртта э.^тимоли булган р а^ и б т у з и л м а л а р м а в ­
ж у д : монополия, олигополия (гурух монополияси), монополик 
р а к о б а т ва соф р ац об ат. Ф ирма сотиш к а н а л л а р и д а г и м а в ж у д
у з а р о м у н о с а б а тл а р н и урганиши керак. «Етук» т а р м о ^ л а р д а
и ш л аб чикарувчи, у л гу р ж и ва ч а к а н а савд о у р тас и д а узок 
м у д д а т л и у з а р о м у н о с а б а т ла р тар к и б топган. Бу муносабат- 
л а р хом аш ё в а у ск у н а л а р н и н г б арча ту р л ар и каби фирм ан и нг 
бойлиги булиб колган (3-расм ).
Яна уз р а^ и б л ар и н ги зн п умумий ту ш у н ч а л а р д а , яъни и лож и
борича кенгро^ а н и к л а б олиш ке рак булади. М а с а л а н , кино­
теа тр б и л ан ф а к а т б ош ^а ки н о театр л а р ги н а эмас, б ал ки т е л е ­
видение, спорт тад б и р л а р и , театр т о м о ш ал ар и , радпоэш итти- 
риш, к и то б л ар ва бош ка д ам олиш в а кунгил очиш т а д б и р ­
л а р и хам р а ^ о б а т л а ш а д и .
28

---

И^тисодиёт. Т а д б и р к о р л и к ф ао л и яти н и н г т у б ан д а г и бир 
цатор с а р ф - х а р а ж а т л а р и ф и р м а н азо р ати д ан четда булади: 
хом аш ё ба^оси, к а с а б а у ю ш м а л а р и бел ги л а й д и ган иш ^а^ и ; 
фоиз с т а в к а л а р и ; у ск у н а л а р ва х и зм ат курсати ш бин олари
и ж а р а с и ба^оси. А гар чиким х а р а ж а т л а р с е зи л а р ли купайса, 
м аркетингнинг м ослаш ув чан л и ги к а м а я д и ва бу ф о й д а мик- 
дорининг о зай и ш и га олиб келади . Агар с а р ф - х а р а ж а т л а р бир 
м еъёрд а турса, м а р к е т о л о г л а р уз т а к л и ф л а р и н и т а б а ц а л а ш - 
ти риш да ва сотишни кенгайти ри ш д а к а тта и м к о н и я тл ар га эга 
б у л а д и л ар .
И н ф л я ц и я д а айрим товар в а х и зм а т л а р ба^оси купгина 
и стеъ м ол чи ларн ин г и м к о н и ятл ар и д ан т а ш ^ а р и г а чи^иб кетиши 
мумкин ёки и стеъ м о л ч и л ар хари дни н г таркиби , ш а к л в а услуб- 
л ар и н и у зг а р т и р и ш га м а ж б у р б у л и ш л а р и мумкин.
4-расм д а курсати лгани д ек, ф и рм ан и н г умумий т а к л и ф л а р и
ва н а з о р а т ^ и л и н м а й д и ган атроф -м у^и ти ни н г у з а р о >^арака- 
ти м у в а ф ф а ^ и я т ёки о м адсизл и кн и белгилайди.
М арк ети н г ф ао л и яти н и я х ш и л а ш ва узининг у зо к в а к т яш а- 
шини т а ъ м и н л а ш учун та ш к и л о т акс а л о к а л а р (яън и н а з о с а т