А. Э. Тангиров бизнес ижроси ва

Бизнес-моделини таҳлил қилиш 
Самарали автоматлаштирилган тизимни қуришда биринчи 
навбатда банк ёки корхонанинг бизнес-жараёнларини ўрганиш ва 
расмийлаштириш керак. Булар мақсадларга эришиш ва ташкилот 
олдида турган муаммоларни ҳал қилиш учун маълумотлардан 
самарали фойдаланиш учун иш юритиш тизимининг тавсифи. 
Ҳужжатлар билан ишлашни ташкил этиш (тўлов ёки лойиҳа-
технологик ҳужжатлар) бошқарув жараёнлари ва бошқарув 
қарорларини қабул қилишнинг муҳим қисми бўлиб, бошқарув 
самарадорлиги ва сифатига сезиларли таъсир кўрсатади. Қарор қабул 
қилиш жараёни қуйидагилардан иборат: 
- маълумот олиш;

---

34 
- ахборотни қайта ишлаш;
-таҳлил қилиш, тайёрлаш ва қарор қабул қилиш.
Ушбу босқичларнинг барчаси бошқарув, лойиҳалаш ва ишлаб 
чиқариш жараёнларини ҳужжатлаштириш билан чамбарчас боғлиқ. 
Агар корхонада ҳужжатлар билан ишлаш аниқ ташкил этилмаган 
бўлса, бунинг натижасида, дизайн жиҳатидан ҳам, улардаги 
маълумотларнинг тўлиқлиги ва қимматлиги жиҳатидан ҳам сифасиз 
ҳужжатлар пайдо бўлади ва бунинг натижасида ҳужжатларнинг 
кўпайиши кузатилади. Уларни қайта ишлаш эса табиийдир. Бу 
бошқарув сифатининг ёмонлашишига ва қарорлар қабул қилиш 
муддатлари ва нотўғри қарорлар сонининг кўпайишига олиб келади. 
Корхона миқёси ва унинг ходимлари сонининг ўсиши билан 
бошқарув ҳужжатларини қўллаб-қувватлаш самарадорлиги масаласи 
тобора долзарб бўлиб бормоқда. 
Бу ҳолатда юзага келадиган асосий муаммолар қуйидагилар:
- бошқарув содир бўлаётган воқеалар ҳақида тўлиқ тасаввурни 
йўқотади;
- бир-бирининг фаолияти тўғрисида маълумотга эга бўлмаган 
таркибий бўлинмалар ўз фаолиятини мувофиқлаштирилган ҳолда 
амалга оширишни тўхтатади. Муқаррар равишда мижозларга хизмат 
кўрсатиш сифати ва ташкилотнинг ташқи алоқаларни сақлаб қолиш 
қобилияти пасаяди;
- бу самарадорликнинг пасайишига олиб келади ва ресурслар 
етишмаслиги ҳиссини келтириб чиқаради, инсоний, техник, алоқа ва 
бошқалар;
- ходимларни кенгайтириш, янги иш ўринларини, биноларни, 
коммуникацияларни жиҳозлашга, янги ходимларни ўқитишга сармоя 
киритиш зарур;
- ишлаб чиқариш корхоналари учун ходимлар сонининг 
кўпайиши ишлаб чиқариш технологиясининг ўзгаришига олиб 
келиши мумкин, бу эса қўшимча инвестицияларни талаб қилади;
- маълум бўлишича, ходимлар сони кўпайган, меҳнат 
унумдорлиги пасайган, ишлаб чиқариш сармоя талаб қилади ва 
шунга мос равишда айланма маблағларни кўпайтириш зарурати 
туғилади, бу эса янги кредитларни талаб қилиши ва 
режалаштирилган фойдани камайтириши мумкин. 
Натижада, корхона интенсив ўсишни тўхтатади ва илгари 
яратилган фойда ҳисобига соф экстенсив тарзда янада кенгайиш 
содир бўлади. Нима учун бугунги кунда, ҳужжат айланишини 

---

35 
ташкил қилиш учун (бундан буён матнда ушбу атама билан биз ҳар 
қандай ҳужжатларнинг ҳужжат айланишини тушунамиз: дизайн, 
технологик, молиявий, ташкилий ва бошқалар) кўплаб турли хил 
автоматлаштириш воситалари таклиф этилади, ҳужжат айланиши 
нисбатан кичик корхоналарда ҳам кўпинча ёмон ташкил этилганми? 
Жавоб, корхонани автоматлаштириш даражасидан ва унинг 
туридан қатъи назар, битта бўлиши мумкин - ҳужжат айланиши 
моделининг йўқлиги ёки эътиборсиз қолиши муқаррар равишда эски 
муаммоларнинг ҳал этилмаганлигига олиб келади. Шу билан бирга, 
агар ташкилотда иш юритиш ҳолатига кўра, қўлда тартибсизлик 
мавжуд 
бўлса, 
автоматлаштириш 
натижаси 
компютер 
тартибсизликлари бўлади. Ғарбда иш жараёнини автоматлаштириш 
тизимларига бўлган иштиёқнинг биринчи тўлқини пасайганда, 
фойдаланувчининг имкониятларини тўғри баҳоламасдан, унинг 
корхонасининг бизнес-жараёнларини ўрганмасдан туриб, унинг 
таъсирини кутиш қийинлиги маълум бўлди. Ўз корхонасининг 
бизнес-жараёнларини ўрганар экан, docflow синфидаги ҳужжатлар 
айланиши тизимларини ва бундан ташқари, workflow синфидаги 
ҳужжатлар айланиши тизимини жараёнини жорий этишдан самара 
кутиш қийин. 
Шу билан бирга, иш жараёни қандай режалаштирилгани ёки 
аллақачон амалга оширилганлиги умуман муҳим эмас: қўлда ёки 
кучли Ғарб ёки маҳаллий пакетлардан фойдаланган ҳолда 
автоматлаштириш орқали - ҳар доим биринчи навбатда бизнес-
жараёнларини соддалаштиришга қаратилган аниқ стратегия бўлиши 
керак. Бошқача қилиб айтганда, бирор нарса қилишдан олдин, 
корхонада содир бўладиган муайян жараёнларни бажариш кимга ва 
нима учун фойдали деган саволга жавоб берсангиз яхши бўларди. 
Иш юритишни модернизация қилиш дастурини амалга оширишда 
корхона қайси даражага этганини ва ҳужжат айланиши тизимининг 
намунавий майдонида қандай ўрин эгаллаганлигини тасаввур қилиш 
муҳимдир.