А. Э. Тангиров бизнес ижроси ва

 
Назорат саволлари 
1. Матрицали таҳлилнинг моҳияти нимада? 
2. Матрицали таҳлилнинг асосий босқичларини айтинг. 
3. Корхона бизнес тизимининг таркибий қисмлари нималардан 
иборат? 
4.Ташқи муҳитда корхонанинг матрицали бизнес моделини 
шакллантиришнинг асосий тамойиллари ва хусусиятлари қандай? 
 
 

---

152 
XIII БОБ. КОРХОНАНИНГ("3 D ") КОМПЕТЕНЦИЯ 
(ВАКОЛАТ)ЛИ БИЗНЕС МОДЕЛИ 
 
13.1. Корхонанинг компетенция(ваколат)га асосланган ("3D") 
бизнес-моделининг моҳияти ва асосий элементлари.
Иқтисодий тизимларнинг ривожланиш тарихи бир нечта 
инқилобларни кўрди ва биз ҳозир улардан бирига кирмоқдамиз. 
Янги давр бошқача номланади, улар янги технологиялар ва 
бошқарув усуллари деб номлашмоқда. Рақобат устунлигини эриши 
вазифаси ҳеч қачон бунчалик кескин бўлмаган - гиперрақобат 
тушунчасининг ўзи рақобатдош муносабатлар динамикасининг 
кучайиши ҳақида гапиради. Яқин келажакнинг рақобат устунлиги 
таъминлавчи воситалар- бу билим ва ахборот эканлиги аён бўлди.
Аммо бу ресурсни қандай аниқлаш, уни қандай ишлаб чиқиш ва 
ишлатиш керак?
Стратегик режалаштириш ва бошқариш тизими қандай 
ўзгармоқда?
Мавжуд таҳлил усуллари қанчалик қўлланилиши мумкин, 
уларни ривожлантириш ва янгиларини шакллантириш учун қандай 
ёндашувларни белгилаш мумкин? 
Ҳар қандай корхона мавжудлигининг энг муҳим мақсадлари 
фаолиятнинг 
узлуксизлиги 
(тўхтатмаслик) 
ва 
прогрессив 
ривожланишдир. Тижорат корхонаси учун учинчи энг муҳим мақсад 
иқтисодий фойда ёки тижорат самарасини олишдир. 
Бундай вазифани шакллантиришнинг долзарблиги аллақачон 90-
йиллардаги баъзи бизнес ҳодисаларининг мавжудлиги билан боғлиқ 
бўлиб, бу корхоналарнинг таниқли бизнес-моделлари билан 
тасдиқланган. 
Масалан, Wal-Martнинг рентабелиги сўнгги йигирма йил ичида 
рақобатчилариникига қараганда икки баравар юқори бўлди. 
Американинг Soutwest Airlines авиакомпаниясининг фойдаси
барқарор ўсиш тенденциясини кўрсатди, ушбу даврда саноатдаги 
йўқотишлар тахминан 10 миллиард долларни ташкил этди (1990-
йил). 1993 йил): Nucor Steel 1980 ва 1990-йиллар давомида барқарор 
равишда ўсиб борди, шу билан бирга кўпчилик иш ташлаш ишлаб 
чиқарувчиларининг қийматлари барқарорлашди ёки пасайди. 
Рўйхатда келтирилган учта корхона ҳам иқтисодиётнинг анъанавий 
тармоқларида етук бозор шароитида фаолият юритади ва шу билан 

---

153 
бирга, ички омилларнинг ривожланиши туфайли етакчи ўринни 
эгаллашга муваффақ бўлди. 
Бундай омилларни аниқлаш ва улардан фойдаланиш вазифалари 
ресурсга йўналтирилган таҳлил ва бошқаришдаги компетенциялар ва 
қобилиятлар ҳақидаги ғояларда ўз аксини топди. 
Шундай қилиб, иқтисодиётининг ривожланиши, унинг бозор 
шароитида ўзгариши корхоналарни бошқариш самарадорлиги 
масалаларини ҳал қилишда ёндашувларни ўзгартиришга олиб 
келади. Бундай вазиятда ҳар қандай корхонанинг хатти-
ҳаракатларини ташқи муҳитдаги ўзгаришларга оддий жавоб бериш 
билан 
чеклаб 
бўлмайди. 
Корхонанинг 
бизнес-моделини 
шакллантиришда корхонанинг калит компетенциясини ва