А. Э. Тангиров бизнес ижроси ва

SADT методологияси 
SADT (таркибий таҳлил ва лойиҳалаш технологияси) энг 
машҳур тизим таҳлили ва лойиҳалаш методологияларидан биридир. 
Кенг миқёсда фойдаланилмоқда. 
SADT бўйича модел турлари: 
-тизим фаолиятининг модели (бошқа номлар - бизнес 
вазифалари, иш) - тизим / бирлик вазифаларига асосланган; 
- тизим маълумотлари модели - функциялар орқали бир-бири 
билан ўзаро таъсир қиладиган тизим объектларининг батафсил 
тавсифига асосланган. 
SADT моделидаги асосий элемент - бу диаграмма. Модел бир 
нечта жадвалларни битта иерархияга бирлаштириши мумкин. 
Диаграмма иерархияда қанчалик чуқурроқ бўлса, шунчалик 
батафсилроқ, яъни ҳар ҳолда, у тизим ёки бирлик маълумотларини 
ёки ҳаракатларини батафсилроқ акс эттиради. 
Энг юқори даражадаги диаграмма контекст диаграммаси деб 
аталади. Контекстда моделлаштириш мақсадининг тавсифи, майдон 
(тизимнинг таркибий қисми сифатида кўриб чиқиладиган 
нарсаларнинг тавсифи ва ташқи таъсир сифатида нима) ва нуқтаи 
назар (модел қуриладиган позиция) мавжуд. 
Одатда, нуқтаи назар моделлаштирилган тизимнинг ишлаши 
учун масъул бўлган шахс ёки объектнинг нуқтаи назаридир. 
Пастки даражадаги диаграммалар ўхшаш кўринишга эга, аммо 
тизим блокларидан фақат биттасининг контекстини акс эттиради. 
Диаграммадаги блоклар ўзларининг ҳукмронлигига - бир 
блокнинг бошқаларга таъсирига мувофиқ "поғонали" нақшда 
жойлаштирилади. Кўпинча блоклар ҳам устунликка мувофиқ 
рақамланади. 
Бу тил Америка ҳарбийлари томонидан аэрокосмик саноати 
корхоналарининг бизнес-жараёнларини муваффақиятли такрорлаш 

---

25 
мақсадида ихтиро қилинган. Бир вақтлар АҚШ армияси қуйидаги 
муаммога дуч келган. Заводларни лойиҳалашда, ҳар сафар бир хил 
қадамни такрорлаш керак бўлади - қўшимча вақт ва ресурсларни 
талаб қиладиган бир хил бошқарув қуйи тизимларини лойиҳалаш. 
Шундан сўнг, тил ёки чизма ишлаб чиқиш таклиф қилинди, унинг 
ёрдамида типик бошқарув қуйи тизимларини таърифлаш ва янги 
завод қуришда ишлаб чиқилган схемалардан фойдаланиш мумкин 
бўларди. Бу мақсадлар учун ихтиро қилинган ва ишлатилган тил 
бизнес- жараёнларини тавсифлашнинг IDEF0 методологиясининг 
асосини ташкил этди. 
Функционал блок (Activity Box) графикада тўртбурчаклар 
шаклида тасвирланган ва кўриб чиқилаётган тизим доирасида 
қандайдир ўзига хос функцияни акс эттиради. Стандарт талабларига 
кўра, ҳар бир функционал блокнинг номи феъл кайфиятида 
тузилиши керак (масалан, "хизматларни ишлаб чиқиш" эмас, 
"хизматларни ишлаб чиқариш"). 
Функционал блокнинг ҳар тўрт томонининг ўзига хос маъноси 
(роли) бор, шу билан бирга: 
• Юқори томони "Бошқариш-" (Control); 
• Чап томони "Кириш" (Input)га ўрнатилган; 
• Ўнг томон «Чиқиш» (Output)ҳолатига ўрнатилади; 
• Пастки томони “Механизм” (Mechanism)га ўрнатилган. 
Битта кўриб чиқиладиган тизим доирасидаги ҳар бир 
функционал блок ўзига хос идентификация рақамига эга бўлиши 
керак.