A. G. I brag I mov, Z. R. Madaminova

ARR = 
( C 7 * - C ° ) / 2 ( 2 . 2 ) 
164 

---

bunda, D - foiz va soliq to'lovlarigacha yoki soliq to'lanib, 
foizlar toiangungacha bo'lgan daromad; S
s
 - soliq to'lash stavkasi; 
Sa, Sa° ~ aktivlarning ko'rib chiqilayotgan davriga bo'lgan 
boshlang'ich va oxirgi summasi, qiymati. 
Bundan tashqari, investitsiyalarning buxgalteriya rentabellik 
darajasini (ARR) quyidagi tenglama orqali ham aniqlash mumkin: 
±p,
N
/ „ + ( / „ - £ - 4 ) 
i P P — • t i • 
bunda, 
R
tN
-1 - davrdagi soliq to'langandan keyingi sof foyda miqdori; 
At - t - davrdagi asosiy fondlar, nomoddiy aktivlar amor-
tizatsiyasi summasi arzon va tez eskiruvchi buyumlar summasi. 
Har qanday loyihaning moliyaviy-iqtisodiy jihatdan baho-
lanishi pul oqimlari haqidagi ma'lumotlarga asoslanadi. Pul 
oqimlari haqidagi ma'lumotlarga ega bo'lmasdan turib investitsiya 
loyihasining samaradorligini baholash mumkin emas. Investitsiya 
loyihasini baholash loyihani amalga oshirishdan oldin bajarilishi 
sababli, pul oqimlari haqidagi ma'lumotlar ham oldindan reja-
lashtiriladi. Loyiha samaradorligini baholashda pul oqimlarini reja-
lashtirish va ularni hisobga olish jarayoni asosiy o'rinni egallaydi. 
Chunki jarayon investitsiya loyihalarining haqiqiy samaradorligini 
aniqlashga jiddiy ta'sir ko'rsatadi. Pul tushumlari va chiqimlarini 
tahlil etish investitsiya loyihalarini baholashda juda muhim sanaladi. 
Investorlarni boylikni o'stiruvchi tushumning qanchaligi, pul mab-
lag'lari kirimi va chiqimigina qiziqtirmasdan, balki korxonaning 
budjet oldidagi majburiyatlardan holi bo'lgandagi, ya'ni soliqlarni 
to'lagandan keyingi qoladigan natija (foyda) qiziqtiradi. 
Buni quyidagi ko'rinishdagi tenglama orqali aniqlash mumkin: 
p
T
 = s
T
- ( X - A - N
c
( 2 . 4 ) 
bunda, P
t
- pul tushumlari; S
t
- sotishdan olingan tushum; 
X - harajatlar yig'indisi (joriy harajatlar); A - amortizatsiya 
ajratmasi; 
Nf,N
c
- to'langan foizlar va soliqlar. 
Diskontlash usuli (noan'anaviy usul) pul mablag'larining 
qiymati muayyan vaqtda bir xil emasligi, ya'ni bugungi bir so'm 
165 

---

bir-yildan keyingi bir so'mga teng emasligi bois paydo bo'ldi 
(iste'mol qiymati bo'yicha). 
Ko'p hollarda, investitsiya loyihalarini baholashda ikkita 
guruhga umumlashtiruvchi ikki usuldan tez-tez foydalanadi. 
Birinchi guruh — bu diskontlash koptseptsiyasini qo'llashga 
asoslangan usullar: 
— sof joriy qiymatni aniqlash usuli; 
— foydaning ichki me'yorini hisoblash usuli; 
— investitsiyalarning rentabelligini hisoblash usuli; 
— diskontlashning qoplash muddatini hisoblash usuli. 
Ikkinchi guruh - bu diskontlash kontseptsiyasini qo'Ilashni nazarda 
tutmaydigan baholash usullari: 
— qoplash muddatini hisoblash usuli; 
— investitsiyalarning bugalteriya rentabelligini aniqlash usuli. 
Loyihaning jalb etuvchanligini baholash usullari uning barcha 
xususiyatlarini ochib bera olmasa ham, loyihaning haqiqiy samara-
dorligini aniqlashda asosiy xizmat vazifasini o'taydi. 
Sof joriy qiymat (NPV) - investitsiyalash obyektidan foyda-
lanish davrida oldindan qat'iy belgilangan va o'zgarmas foiz stav-
kasida olinadigan daromadlar va qilinadigan harajatlarning alohida 
muayyan davrdagi barcha kirim va chiqimlarning diskotlashtirilishi 
yo'li bilan olingan va ular o'rtasidagi farqni ifodalovchi qiymat. 
Uning mohiyati shundaki, yillik sof pul oqimi miqdori har bir davr 
uchun loyihani amalga oshirishning boshlang'ich yiliga keltiriladi 
va u oqibatda o'zini pul miqdorida sof joriy qiymat yoki sof 
diskontlashtirilgan daromad sifatida namoyon etadi. 
Uni hisoblash tenglamasi quyidagicha: 
bunda, NPV - sof joriy qiymat; d - diskontlash stavkasi; Io -
boshlang'ich investitsiya; SG\ - t davr oxirida kelib tushgan pul 
oqimi. 
Misol. 5.3. Biron - bir investitsiya loyihasi uchun 140 million 
so'm investitsiya qilish talab etiladi va undan kutiladigan natija-
yillar bo'yicha 18, 40, 75 va 80 mln. so'mni tashkil etdi. 
(2.5) 
166 

---

Agar investitsiya loyihasi yillar davomida moliyaviy resurslar-
ning ketma-ket investitsiyalanishi talab etsa, u holda NPV ni 
hisoblash quyidagicha bo'ladi: 
"