A. G. I brag I mov, Z. R. Madaminova

IRR (Foydani ichki me'yori)ni hisoblash uchun boshlang'ich 
ma'lumotlar 
10.1-jadval 
Ko'rsatkichlar 
Yiliar 
NPV 
Ko'rsatkichlar 
1 -yil 
2-yil 
3-yil j 4-yil | 5-yiI NPV 
Diskont me'yori -21,9% 
Sof pul oqimi 
0 
814,80 
1679,60 680,90 
331,50 1861,29 
Diskont 
ko'paytiruvchi 0 
0,8203 0,6730 0,5521 0,4529 0,3715 
Diskont pul 
oqimi 
0 
668,42 
1130,31 375,90 
150,13 691,541 3,84 
Diskont me'yori - 22% 
Sof pul oqimi 
0 
800,80 
1693,60 688,88 
326,18 1858,63 
Diskont 
ko'paytiruvchi 0 
0,8197 0,6719 0,5507 0,4514 0,3700 
Diskont pul 
oqimi 
0 
656,39 
1137,87 379,37 
147,24 687,69 25J>2_ 
Bunda, diskont stavkasi di=21,9%va d
2
=22%ni bo'lgani holda, 
NPVi=3,84 ming.so'm va NPV
2
=-25,92 ming so'mni tashkil etdi. 
Bu holda IRR quyidagicha hisoblanadi: 
о о д 
IRR =21,9% + — (22% - 21,9%) = 21,9129%. 
3,84-(-25,92) 
170 

---

Demak, investitsiya loyihasini baholashning keyingi usuli 
bo'lgan IRR foydaning ichki me'yorini ikkita formula yordamida 
h i s o b l a s h
mumkin ekan. Bu ko'rsatkich investitsiya loyihalari 
i c h i d a n
pul qiymati barcha kelgusi davrlarda bir
bo'lgan
sharoitda 
eng afzalini tanlash uchun xizmat ko'rsatadi 
Investitsiyalarniig rentabelligi usuli (RI) - diskontlashtirilgan 
d a r o m a d l a r n i n g
diskontlashtirilgan investitsiya harajatlariga nisba-
tini hisoblab topishga asoslangan. Bu qanday holatda investor 
boyligi o'sishi mumkinligini ko'rsatib beradi va quyidagicha 
aniqlanadi: 
JPI = 
—
— 
l & t i + j y j "
( 2 . 1 3 ) 
bunda Io - boshlang'ich investitsiyalar, SG' - t davrda olingan 
pul tushumlari. 
Investitsiya rentabelligi ko'rsatkichi firma (yoki investor) mab-
lag'lari 1 so'm hisobida qanday hollarda o'sishini aniqlash imkonini 
beradi. 
Agar investitsiya sarflari turli davrlarda (uzoq amalga oshirilsa, 
(RI)ni aniqlash tenglamasi quyidagicha bo'ladi: 
, CF. 
Pi
= 
tZ
( 1
 + dy 
(2.14) 
-fer a + a y 
bunda, I
t
- yildagi investitsiyalar. 
Misol. Faraz qilaylik, investitsiya loyihasi uchun 140 mln.so'm 
harajat qilingan. Investitsiya loyihasini amalga oshirish natijasida 
birinchi yil 37750 ming so'm, ikkinchi yil 45390 ming so'm, 
uchinchi yil 47430 ming so'm, to'rtinchi yil 51140 ming so'm va 
beshinchi yil 60030 ming so'm pul tushumlari olinishiko'zda 
tutilmoqda. Bu holda investitsiya loyihasining diskontlashgan 
investitsiya rentabelligiqanday hisoblanadig' 
Investitsiya loyihalarining samaradorligini aniqlashning qop-
lash muddati usulini (an'anaviy baholash usulini) yuqorida ham 
ko'rib o'tgan edik. Lekin mazkur usulning kelgusi davrlardagi pul 
tushumlarining qiymatini hisobga olmasligi uni diskontlashtirilgan 
usullar yordamida ham hisoblash zarurligini taqozo qiladi (10.2-
jadval). 
171 

---

Rentabellik indeksi hisob-kitobi 
10.2-jadval 
t/r Ko'rsatkichlar 
Summa, ming so'm 
t/r Ko'rsatkichlar 
1-yil 
2-yiI 
3-yil 
4-yil 
5-yil 
1 
Pul tushumlari 
(oqimi) 
37750 
45390 
47430 
51140 
60030 
2 
Diskont 
ko'paytiruvchi 
(d=7%) yoki 
diskontlash 
koeffisiyenti 
0,9346 0,8734 0,8163 0,7629 
0,7130 
3 
Sof diskontli 
tushum (oqim) 
yoki joriy 
qiymatga 
keltirilgan pul 
oqimi. 
35281,1 39643,6 38717,1 39014,7 42801,4 
Sof diskontli 
tushum (oqim) 
yoki joriy 
qiymatga 
keltirilgan pul 
oqimi. 
Buning uchun diskontlashtirishni hisobga olgan holda investit-
siyalarni qoplash muddatini (DPP) hisoblash ishi diskontlashgan-
yillik pul tushumlarini diskontlashgan investitsiyalarga bo'lish 
orqali amalga oshiriladi. Mazkur usulning tushunarli bo'lishi uchun 
quyidagi misolni keltiramiz. 
Misol. Faraz qilaylik, korxona mehmonxona qurilishi uchun 
300 mln. so'm investitsiya qildi (mablag' sarfladi). Mehmonxonani 
foydalanishdan keladigan yillik pul tushumlari 85, 100, 120 va 160 
mln. so'mni tashkil etadi. Buning uchun, eng awalo, RR -
investitsiyalarni qoplash muddati quyidagi tenglik bajarilishi sharti 
asosida hisoblanadi: 
(2.15) 
bunda, Io - boshlang'ich investitsiyalar; ACI(t) -1 davrdagi pul 
tushumlari. 
Endi investitsiyalarning diskontlashtirilgan qoplash
m u d d a t i n i 
(DPP) hisoblaymiz. U quyidagi tenglama orqali aniqlanadi: 
D
P
P =
D C F ™ ( 2 . 1 6 ) 
172 

---

bunda, Io - boshlang'ich investitsiyalar; DCF
(S)
— diskont-
lashtirilgan yillik pul tushumlari. 
Mazkur ko'rsatkichni hisoblashda yuqorida berilgan misolga 
a s o s l a n i b
tuzilgan quyidagi 10.3-jadvalga murojaat qilamiz.