A. G. I brag I mov, Z. R. Madaminova

XI BOB. KORXONALARDA SOLIQ MENEJMENTINI 
TASHKIL ETISH 
l-§. Soliq inenejmentining mohiyati, tamoyillari va asosiy 
yo'nalishlari 
Davlat tomonidan korxonalar faoliyatini soliqlar vositasida tar-
tibga solish hamda xo'jaiik yurituvchi subyektlar xatti-harakatlarida 
tegishli o'zgarishlar kiritishi tabiiydir. Soliqlar majburiy to'lovlar 
sifatida ishlab chiqaruvchilar, tadbirkorlar uchun manfaat to'sig'iga 
aylanib, korzonal butun faoliyatini boshqaruvchi omil bo'lib 
qolmasligi kerak. Amalda esa, soliqlar iqtisodiyotni tartibga solish-
ning kuchli vositasi sifatida korxonalarning strategik qarorlarini 
sezilarli o'zgartirishga majbur etadi. Rivojlangan korxonalar 
amaliyotidan bilamizki, uzoq muddatga mo'ljallangan korxonalar 
hech qachon soliqlar tasirini hisobga olmasdan qabul qilinmaydi. 
Bugungi kunda soliq qonunchiligida soliqlarni tartibga soluvchi 
omil sifatida alohida e'tibor berilmoqda. Huquqiy asoslar 
yaratilganiga qaramasdan, korxonalar faoliyatida soliq imtiyozlariga 
ega bo'lish, pasaytiruvchi stavkalarda soliqda tortiluvchi faoliyat 
bilan shug'ullanishga o'tish va umuman soliqlarni rejalashtirish 
holatlari kam uchramoqda. Buning asosiy sababi O'zbekiston 
soliqqa tortish amaliyotida soliq menejmenti, soliqlarni reja-
lashtirish tadbirlari joriy etilmaganligidadir. Jahon amaliyotiga 
nazar soladigan bo'lsak, bu jarayonlar korxona moliyaviy xo'jaiik 
faoliyatida katta ahamiyat kasb etib, ularni o'tkazishdan 
korxonagina emas, balki davlat ham manfaatdor bo'ladi. Ushbu 
tayanch so'zlarga batafsil to'xtaladigan bo'lsak, Soliq menejmenti — 
soliq to'lovchilarning soliq majburiyatlarini qonun doirasida 
qisqartirishga qaratilgan xatti-harakatlari yig'indisidir. Bu jarayonda 
soliqlarni qonunchilikka xilof bo'lmagan tarzda chetlab o'tish, 
shuningdek, soliq qonunchiligida belgilangan imtiyozlarni qo'lga 
kiritish, yoki soliq majburiyatlarini kamaytirishga qaratilgan maxsus 
177 

---

usullar qo'llaniladi. Bunday holatlarda bu usullar qonuniy 
hisoblanib, soliq to'lovchilarga jarima solishga sabab bo'la olmaydi. 
Soliq menejmenti soliq toiovlarini optimallashtirish bilan 
bog'liq faoliyat sifatida, ularni samarali boshqarishdir va u har 
qanday korxona menejmentining ajralmas qismi hisoblanadi.