A. J. Tuychiyev Iqtisoiyot fanlari doktori, professor

■Mulohazakor
 testlar 
Mulohazakor testlar schyotlar o'rtasida kutilayotgan munosabatlar asosida 
o'z "asosliligi" nuqtai nazaridan hisobot davridagi schyot qoldiqlaridagi 
o'zgarishlar yoki schyot qoldiqlarini tahlil qiladi. Bu moliyaviy ma'lumotlar, 
nomoliyaviy ma'lumotlarga asoslangan taxminlarini asosida rivojlantirishni o'z 
ichiga oladi. Misol uchun, ish haqi vaqtlarini o'zgarishi,shuningdek, ta’til va 
kasallik kunlarining ta'siridan foydalanib, dollar kursining yetarlicha tor doiradagi 
diapazonida model o'tgan yilning ish haqi schyotini joriy yilgisiga nisbatan 
o'zgarishlarni oldindan ko’rsatishi mumkin.
Har ikkisidan farqli o'laroq: trend tahlil qilish va nisbatlar tahlili (bilvosita 
barqaror munosabatlarni taxmin qiladi), mulohazakor testlar ma'lumotlardan 
balansni aniq bashorat qilishni rivojlantirish uchun foydalanadi. Auditor (masalan, 
sanoat va iqtisodiy omillar kabi) asosiy omillardan har biri uchun taxminlarni, 
hisob balansini baholash uchun ishlab chiqadi. Turli narxlash tuzilmalarining 
sotilgan birliklar sonini hisobga olib, shuningdek, hisobot davridagi sanoatning 
yo'nalishlarini tushunib savdo uchun mulohazako testlarni shakllantirishi mumkin. 
Normal holat bo’lib hisoblanmagan, savdoga hech qanday ta'sir omillari ta’sir 
qilmasa, so’nggi kutilgan natija mos keladi. 
■
Trend tahlil qilish, nisbatlar tahlili va mulohazakor testlarni 
taqqoslash 
Trend tahlil qilish, nisbatlar tahlili va mulohazakor testlar statistik aniqliklar 
va tashqi ma'lumotlarning qo’llanilishi bilan, mustaqil bashoratlanuvchi 
o'zgarishlar sonini ko’rib chiqish bilan farq qiladi. Trend tahlil birgina belgi, ya'ni, 

---

219 
hisobot qaydlariga nisbatan o’tgan yilgi ma'lumotlar bilan cheklangan. Trend tahlil 
qilish birgina belgiga tayanib boshqa turdagi tahliliy amallar kabi, potentsial mos 
keladigan eksplutatsion ma'lumotlarni qo’llashga ruxsat bermaydi. Nisbatlar tahlili 
ikki yoki undan ortiq moliyaviy va nomoliyaviy tegishli ma'lumot manbalaridan 
foydalangani uchun natija yanada aniqroq hisoblanadi. Mulohazakor testlar va 
regression tahlil yanada taxminlar aniqligini yaxshilaydi. Mulohazakor testlar va 
regression tahlil taxminlarni shakllantirishda bevosita (masalan, umumiy iqtisodiy 
va sanoat ma'lumotlar) tashqi ma'lumotlardan foydalanishi mumkin. Statistik 
ma’lumotlar va ma'lumotlarning intellektual tahlilidan foydalanish orqali yanada 
aniq statistik taxminlar hosil qilinadi.