A. J. Tuychiyev Iqtisoiyot fanlari doktori, professor

 
Nazorat uchun savollar: 
1. Auditorlik dalillar nima?
2. Auditorlik dalillarning qanday turlari mavjud?
3. Auditorlik dalillarning qanday manbalari mavjud? 
4. Auditorlik dalillarni olishning qanday usullari mavjud? 

---

212 
5. Auditda ishchi hujjatlar nima?
6. Auditorlik tashkilotining ish hujjatlari deganda nimalarni tushunasiz? 

---

213 
10-BOB. TAHLILIY AMALLAR 
10.1.Tahliliy amallarning umumiy holatini tushunish. 
Tahliliy amallar boshqa tegishli ma'lumotlarga zid keluvchi yoki bashorat 
qilinayotgan miqdorga mos kelmaydigan, jumladan, chetga chiqishlar va turli 
munosabatlar natijasida yuzaga keluvchi muhim koeffitsiyentlar va tendentsiyalar 
tahlilidan iborat. Boshqa so'z bilan aytganda, tahliliy amallar schyot qoldiqlari yoki 
boshqa ma'lumotlarning to’g’riligini aniqlash uchun foydalaniladigan taqqoslash 
va munosabatlar tahlilini talab qiladi. Ushbu amallar auditorga predmetlarga 
kengroq nazar tashlash va savolga javob berish imkonini beradi: Raqamlari 
qandaydir ma'noga egami?
 
Tahliliy amallardan foydalanishning asosiy yetakchiligi ma'lumotlar orasida 
to’g’ri munosabatlar borligi va bu munosabatlar tahminga asoslanganligidir. 
Tahliliy amallar korxonaning moliyaviy hisobotini o'tgan davr ma'lumotlari bilan 
taqqoslashni, byudjetlar va shunga o’xshash soha ma’lumotlari kabi kutilgan 
natijalarni o'z ichiga oladi. 
Tahliliy amallar moliyaviy axborotlar o’rtasidagi munosabatlarni aniqlash 
uchun qo’llaniladi. Bular xodimlar soni va mehnat xarajatlari o'rtasidagi 
munosabatlar, subyekt tajribasiga asoslangan yalpi foyda foizlari, shuningdek, 
moliyaviy 
va 
nomoliyaviy 
axborotlar 
o’rtasidagi 
munosabatlardir.
Tahliliy amallarni qo’llash auditorlik tekshiruvlari xarajatlari nuqtai nazaridan eng 
samarali yondashuv hisoblnadi.
Tahliliy amallardan auditor quyidagi maqsadlarda foydalanadi: 

Xo’jalik faoliyatining ehtimolli tavakkalchilklar sohasini belgilovchi 
g’ayrioddiy yoki noto’g’ri aks ettirilgan faktlari va natijalarining mavjudligi yoki 
mavjud emasligini aniqlash; 

Xo’jalik yurituvchi sub’yekt faoliyatini o’rganish; 

Korxona moliya-xo’jalik faoliyati uzluksizligining istiqbolini baholash; 

Mufassal auditorlik amallari sonini qisqartirish; 

---

214 

Mijoz hisobi va hisobotida ko’zda tutiladigan kamchiliklarning o’rnini 
aniqlash; 

Yuzaga kelgan savollarga javob olish maqsadida testdan o’tkazishni 
ta’minlash. 
Auditorga auditni o’tkazishda tahliliy amallarni qo’llash auditni 
rejalashtirishda mijozni yaxshiroq tushunish va buxgalteriya balanslarini tekshirish 
orqali auditdagi tavakkalchilik darajasinibelgilash imkoniyatini beradi. Shu bilan 
bir qatorda boshqa auditorlik amallari soni va hajmini qisqartirish, auditorga audit 
vaqtida uning asoslangan, e’tiborli fikrini shakllantirish, qo’shimcha auditorlik 
amallarini talab etuvchi tekshiruv sohalari aniqlab berishi mumkin bo’lgan 
moliyaviy muammolarning mavjudligini uzil-kesil tekshirish vazifalarini bajaradi.