A. J. Tuychiyev Iqtisoiyot fanlari doktori, professor

8.7. Ichki nazoratning monitoring elementi tavsifi va uning prinsiplari 
TKHTQ elementi: Monitoring 
Monitoring ichki nazoratning beshta tarkibiy qismining har birining 
samarasini baholashga fikr-mulohazalar berish jarayoni sifatida shakllantirilgan. 
Menejment monitoringni amalga oshirish uchun doimiy baholashlar aralashmasini, 
alohida baholashlarni yoki ikkalasining bir qancha kombinatsiyasini tanlaydi. 
Monitoring ichki nazoratda aniqlangan kamchiliklar tegishli ishchi hodimga xabar 

---

175 
berilishini va tegishli chora tadbirlar ko’rilishini talab qiladi. Monitoringning ikkita 
prinsipi muhokama qilinadi. 
Doimiy va/yoki alohida baholashlarni olib borish (TKHTQ 16 prinsipi) 
Doimiy baholashlar tashkilotning odatiy takrorlanuvchi amallariga 
aylanuvchi 
jarayonlar 
hisoblanadi. 
Amaliy 
auditdagi 
“Fast-food 
franchayzinglarida monitoring nazorati” maqolasi doimiy baholashlarning misoli 
sifatida keltirilgan. O’tkazmalarning kompyuterlashtirilgan monitoringi bu 
ko’pchilik korxonalar tomonidan katta hajmdagi o’tkazmalarni arzon narxda qayta 
ko’rib chiqish uchun tanlanadigan yondashuv hisoblanadi. Korxonalar barcha 
to’lov o’tkazmalarini ko’rib chiqishni avtomatlashtirish va kelgusida batafsil 
o’rganiladigan farqli jihatlarni(anomaliyalarni) aniqlash uchun dasturdan 
foydalanishi mumkin. 
Alohida baholashlar odatda maqsadli boshqaruv hodimlari, ichki auditorlar, 
yoki tashqi maslahatchilar tomonidan davriy ravishda olib boriladi. Misol uchun, 
korxonaning ichki auditorlari barcha to’lovlarning tanlab olingan miqdorlarida 
yillik auditni amalga oshirishi mumkin. O’sha auditning bir qismi sifatida ichki 
auditorlar nazoratlar samarali faoliyat olib bormayotgan holatlarni aniqlaydi. 
Ma’lum dollar miqdori uchun qilingan to’lovlarni tegishli hodimdan tasdiqlashni 
talab qiluvchi siyosatga ega bo’lgan korxonani tasavvur qiling. Yillik audit 
davomida ichki auditor zarur tasdiqlovlarsiz amalga oshirilgan to’lovlarni ham 
aniqlshi mumkin. Alohida baholashlar vaqti-vaqti bilan amalga oshirilgani uchun 
ular nazorat kamchiliklarini aniqlashda doimiy baholashlardagidek bo’la 
olmaydilar. Ammo alohida baholar nazorat samaradorligiga yangi, obyektiv qarash 
bilan qarash imkonini beradi. 
Amaliy audit