A. Karimov, X. Xoshimov Umumiy kimyodan Masalalar va testlar to'plami Akademik litsey va kasb-hunar kollejlari uchun o'quv qo llanma

Modda - jismni tashkil etgan tartibiy qismiga aytiladi.
Masalan: stakan (jism) ning tarkibi shisha (modda); mix (jism) ning tarkibi temir (modda).
Modda 2 xil bo'ladi: 1) oddiy 2) murakkab.

1. 
   Oddiy modda - bir xil element atomlaridan tashkil topgan modda.
   

Masalan: Fe, Cu, O2, O3, P4, S3,

2. 
   Murakkab modda - har xil element atomlaridan tashkil topgan modda. Masalan: H2O, KOH, HJO3, BaSO4,
   

Toza modda - fizik xossalari o'zgarmaydigan (olmos) moddalar.
Modda molekula va atomlardan yoki ionlardan tashkil topgan. Shunga ko'ra moddalar 2 xil:

1. 
   Molekulyar moddalar - molekuladan tashkil topgan moddalardir. Bular suyuq (suv, kislotalar, barcha metallitik suyuq moddalar); gaz (Hgal, H₂S, O₂, O₃, H₂, Cl2, F2, N2, NH3,); qattiq (oq fosfor, CO2).
   
2. 
   Nomolekulyar moddalar - atomlardan yoki ionlardan tashkil topgan moddalardir. Bular atomlardan (Si, SiO2, kvars, olmos, qora P, qizil P, grafit, karbin, karborund, bor); ionlardan (barcha metall oksidlari, barcha asos va tuzlar).
   

2. 
   Element,_atom_va_oddiy_moddalarga_tegishli_tushuncha_va_xossalar'>Element, atom va oddiy moddalarga tegishli tushuncha va xossalar
   

Element	Atom	Oddiy modda
1. Tartib raqami	1. Yadro zaryadi	1. Qaynash va suyuqlanish temperaturasi
2. Oksidlanish darajasi	2. Protoni	2. Agregat xolati
3. Valentlik	3. Neytroni	3. Eruvchanligi
	4. Elektroni	4. Zichligi
	5. Elektron qavati	5. Allotropik shakl o'zgarishlari
		6. Rangi, xidi va boshqalar

Murakkab moddalar	Aralashmalar
1. Doimiy tarkibga ega	1. O'zgaruvchan tarkibi
2. Modda xosil bo'lishida boshlang'ich moddalar xossalari saqlanib qolmaydi.	2. Aralashmalar hosil bo'lishida moddalarning xossalari saqlanib qoladi.
3. Murakkab moddalar xosil bo'lishida kimyoviy reaksiya alomatlari kuzatiladi - issiqlik chiqishi yoki yutilishi gaz ajralishi, cho'kma tushishi, rang o'zgarishi, hidning paydo bo'lishi.	3. Aralashmalar hosil bo'lishida kimyoviy reaksiya alomatlari kuzatilmaydi.
4. Murakkab moddalar tarkibiy qismlarga fizikaviy usullar bilan ajralmaydi - kimyoviy reaksiyalar kirishadi.	4. Aralashmalarni tarkibiy qismlarga fizikaviy usullar bilan ajratish mumkun.

Na'munaviy masalalar.

1. 
   masala. Kimyoviy birikmani tashkil etuvchi elementlaming massa ulushlari quyidagicha K-56.52 %; C-8.69 %; O-34.79 %. Shu birikmaning formulasini aniqlang.
   

Yechish:

3. 
   Hisoblash uchun modda massasini 100 gr deb olinadi. Bunda kaliy, uglerod va kislorod atomlarining massalari quyidagiga teng bo'ladi: m(_K) = 100 • 0,5652 = 56,52 gr m(_C) = 100 • 0,869 = 8,69 gr m(O) = 100 • 0,3479 = 34,79 gr
   

2. 
   Bulardan atomar kaliy, uglerod va kislorod miqdorlari topiladi: