A. Karimov, X. Xoshimov Umumiy kimyodan Masalalar va testlar to'plami Akademik litsey va kasb-hunar kollejlari uchun o'quv qo llanma

masala. Quydagi elementlar orasidagi bog'ning qutbliligi ortib borish tartibini toping.

1. 
   xlor - ftor; 2) brom - ftor;
   

3. 
   yod - ftor; 4) brom - xlor;
   

5. 
   yod - xlor; 6) yod - brom.
   

Yechish: Elementlar orasidagi bog'ning qutbliligini aniqlash uchun
elementlarning nisbiy elektromanfiylik (n.e.m.) qiymati farqi qanchalik katta bo'lsa, bog' shunchalik qutbli bo'ladi.

— F	2) Br F
4,1 = 1,27	2,74 - 4,1 = 1,36
- F	4) Br Cl
4,1 = 1,86	2,74 - 2,83 = 0,09
- Cl	6) J Br
2,83 = 0,62	2,21 - 2,74 = 0,53

1) Cl 2,8 3) J - 2,2 5) J -

Demak,

2. 
   Javob: 4, 6, 5, 1, 2, 3masala. Suvning qaynash temperaturasi undagi kislorod atomiga o'xshash elementlar gidridlari - vodorod sulfid, vodorod selenid va vodorod telluridlarning qaynash temperaturasidan yuqori ekanligi qanday izohlash mumkun?
   

Javob: Kislorod guruhidagi elementlarning vodorodli birikmalari quyidagicha H2O, H2S, H2Se, H2Te. Keltirilgan moddalar ichida H2O molekulalari orasida kuchli vodorod bog'lanish mavjud bo'lganligi sababli yuqori temperaturada qaynaydi.

3. 
   masala. Ammoniy xloridda qanday turdagi bog'lar mavjud?
   

Yechishi: NH₄ Cl molekulasining struktura formulasini yozamiz.

r	H
H	N
V	H
b)	H
H -	N
	H

Л+
H a) Ammoniy kationida nuqta - nuqta bog' Donor - akseptor bog'lanish hisoblanadi.
N — H
3 - 2,1 = 0,9 bu elektromanfiylik qiymati farqi. H
Elektromanfiylik qiymati farqi:





V
Ion
bog'lanish

0 - 0,4

Qutbsiz
kovalent bog'lanish

4. 
   18,
   

Y
Qutbli
kovalent bog'lanish

Demak, qutbli kovalent bog'lanish.c) NH4Q dissotsilanganda NH+₄ kationi va Cl" anioniga parchalanadi.

Javob: 4 ta Kovalent, 1 ta donor akseptor va 1 ta ion.
4-masala. Alyuminiy pirofosfat molekulasida a - va n - bog'lar sonini aniqlang.
Yechish: Alyuminiy pirofosfat molekulasida a va n bog'larni aniqlash uchun, uning struktura formulasini yozish kerak.
Al4(P2O7)3
O O



Al ^ O O Al


O O

_{O P O P O v}
formuladagi barcha yakka bog'lar o-bog' ni tashkil etadi, qo'sh bog'ning bittasi o, bitta п-bog' hisoblanadi.
Javob: 36 o : 6 n.

5. 
   masala. H₂O va [H₃O]+ lar uchun quyidagi qaysi xususiyat(lar) umumiy?
   

1. 
   markaziy atomning gibridlanishi; 2) markaziy atomning oksidlanish darajasi;
   

3) fazoviy strukturasi; 4) markaziy atomning valentligi.
Yechishi: H₂O va [H₃O]+

1. 
   H—O •—•H 4 juft elektondan п-bog' lan sonini ayirsak 4 - 0 = 4 s¹p³
   

H—O •—•H 4 - 0 = 4 s¹p³

2. 
   H2O da kislorodning valentligi II ga, [H3O]+ ionida esa III ga teng.
   
3. 
   H2O va H3O+ da kislorodning oksidlanish darajasi -2 ga teng.
   
4. 
   
   
   
   
   
   
   
   H H
   
   H
   
   H -
   
   O
   
   H
   
   har xil
   
   

Fazoviy tuzilishi.Javob: 1; 2
Mustaqil yechish uchun masalalar.

40. 
    Kimyoviy bog'lanishning qaysi turida qattiq jismning elektr o'tkazuvchanligi yuqori bo'ladi?
    
41. 
    Qutbsiz kovalent bog'ga ega bo'lgan birikmalarni ko'rsating.
    

1. 
   metan, 2) oltingugurt (IV) oksid, 3) natriy ftorid, 4) vodorod,
   

5) vodorod xlorid, 6) kislorod, 7) ammiak, 8) brom, 9) ammoniy oksid.

40. 
    Kovalent bog' tabiatli molekulalar qanday xususiyatga ega bo'ladi?
    

1. 
   suyuqlanish temperaturalari past, bog' energiyalari yuqori, suvda yomon eriydi
   
2. 
   suyuqlanish va qaynash temperaturalari yuqori, bog'lanish energiyalari yuqori, suvda yomon eriydi, issiqlik o'tkazuvchanligi yuqori
   
3. 
   suyuqlanish va qaynash temperaturalari past, bog'lanish energiyalari past, suvda eruvchanligi yahshi
   
4. 
   suyuqlanish va qaynash temperaturalari past, bog'lanish energiyalari yuqori, qutbsiz erituvchilardagi eruvchanligi yomon
   
5. 
   suyuqlanish va qaynash temperaturalari yuqori, bog'lanish energiyalari yuqori, benzoldagi eruvchanligi yahshi
   

40. 
    Alyuminiy sulfat molekulasining tuzilish formulasidan alyuminiy va oltingugurt atomlari o'zaro nechta kislorod atomlari orqali bog'langan?
    
41. 
    Molekulasida donor - akseptor bog’ bo'lgan moddani aniqlang.
    

1. 
   uglerod (IV) oksid; 2) kislorod; 3) is gazi; 4) ammoniy ioni; 5) fosfin;
   

6. 
   azot(V)oksid; 7) kaliy nitrat; 8) xlor
   

40. 
    Temir (III) gidrofosfat molekulasidan nechtadan a- va n bog'lar bo'ladi?
    
41. 
    Kadmiy gidroksosianid molekulasida nechtadan a- va п-bog' lar bo' ladi?
    
42. 
    Kalsiy gidrooksosulfat molekulasida nechta a-bog' bo'ladi?
    
43. 
    Quyidagi qaysi xususiyatlar uglerod(IV) oksidiga tegishli?
    

1. 
   markaziy atomining gibridlanish a) sp³ b) sp;
   
2. 
   agregat holati (t=25°C): a) gaz; b) qattiq;
   
3. 
   suyuqlanish temperaturasi: a) -56,6°C b) 1610°C:
   
4. 
   molekulaning fazoviy tuzilishi a) tetraedr; b) chiziqli
   

40. 
    Alyuminiy digidrooksoxromat molekulasida nechtadan a- va п-bog' lar bo'ladi?
    
41. 
    BeCl2, BeF2, CO2 molekulalari uchun quyidagi qaysi xususiyatlar umumiy?
    

1. 
   markaziy atomning gidridlanishi; 2) markaziy atomning valentligi;
   

3) molekulaning fazoviy strukturasi; 4) bog' qutbli, molekula qutbsiz bo'lishi

40. 
    BF3, BQ3, SO3 molekulalari uchun quyidagi qaysi xususiyatlar umumiy?
    

1. 
   markaziy atomning gibridlanishi;
   
2. 
   markaziy atomning valentligi;
   
3. 
   molekulaning fazoviy strukturasi;
   
4. 
   bog' qutbli, molekula qutbsiz bo'lishi;
   

40. 
    Bariy gidrooksofosfat molekulasida nechtadan a va п-bog' lar bo'ladi?
    
41. 
    Alyuminiy digidrofosfat molekulasida nechtadan a- va п-bog' lar bo'ladi?
    
42. 
    Magniy gidrooksokarbonat molekulasida nechta a- va п-bog' bo'ladi?
    
43. 
    Magniy gidrooksoperxlorat molekulasida nechtadan a- va п-bog'lar bo'ladi?
    
44. 
    Kobalt(ni) gidrofosfat molekulasida nechta a- va п-bog' bo'ladi?
    
45. 
    Kalsiy gidrooksomanganat molekulasida nechtadan a- va п-bog'lar bo' ladi?
    

3. 
   BOB
   

3. 
   Oddiy va murakkab moddalarning gaz, suyuq va qattiq holati. III.1. Molekulalararo ta'sir va uning turlari.
   

Molekulalar orasida doimo o'zaro ta'sirlashuv mavjud bo'lib qutbli va qutubsiz
molekulalarda har xil tarzda sodir bo'ladi. Bundan tashqari ta'sirlashuv ham
o'ziga xos tarzda yuzaga chiqadi.
Qutbsiz molekulalar H2, N2, Cb va invrt gazlar ma'lum sharoit va haroratda suyuqlik holatiga o'tadi. Shu paytda qutubsiz molekulalar orasidagi ta'sirlashuv dispersion ta' sir deyiladi.
Qutblangan molekulalar orasida vujudga keladigan molekulalar aro ta'sirlashuv oriyntasion ta'sir deyiladi. Bunda qutbli molekulalar har xil qutbli tomonlari bilan o'zaro tortishadi, bir xil qutblari bilan esa aksincha itarishadi.
Qutbli va qutbsiz molekulalar orasidagi ta'sirlashuv induksion ta'sir deyiladi. Molekulalar orasida elektronlar almashinuvisiz vujudga keladigan ta'sirlashuv kuchlari Vader - Vaal's kuchlari deyiladi. Lekin bu kuchlar kovalent bog'lanishga nisbatan kuchsiz bo'ladi.