A. M. Mannonov n. A. Abdullayev r. R. Rashidov
Mahomed Khan S. The Life o f Abdur Rahman, Amir o f Afghanistan. Vol
Download 184 Kb. Pdf ko'rish
|
Afg\'oniston tarixi. Mannonov A.M, Abdullayev N.A, Rashidov R.R (1)
|
52 Mahomed Khan S. The Life o f Abdur Rahman, Amir o f Afghanistan. Vol.
1. - London: John Murray, 1900. - P. 194—196. Shu bilan birga, amir Abdurahmon inglizlaming A fg‘oniston uchun og‘ir b o ‘lgan bir qator shartlarini qabul qildi. Jumladan, Gandamak shartnomasida bo‘lganidek, yana A fg‘oniston tashqi dunyodan uzib qo‘yildi va mustaqil tashqi siyosat yurgizishdan mahrum qilindi. A fg‘onistonning tashqi dunyo va boshqa davlatlar bilan bo‘ladigan diplomatik aloqalari Hindistondagi Britaniya m a’muriyati orqali olib borilishi lozim edi. Shuningdek, amir Abdurahmon bir qator hududlar (Kurram, Pishin va Sibi)ning inglizlar qo‘l ostiga o ‘tganligini tan oldi hamda Xaybar va shu kabi bir qator muhim tog‘li dovonlami inglizlar nazoratiga berilishiga rozi bo‘ldi53. Inglizlar yuqoridagi shartlari qatorida yana Afg‘onistondagi ingliz qo‘shinining mamlakatdan xavfsiz chiqib ketishini ta’minlab berish masalasini ham Abdurahmonxon oldiga qo‘ydilar va bu bilan afg‘on xalqidan yana imkoni boricha qasos olishga urindilar. Mustamlakachilaming maqsadi mamlakat janubidagi muhim strategik shahar - Qandahomi afg‘on davlatidan ajratib olish va o‘z mulklariga aylantirish edi. Afg‘onistonni parchalash b o ‘yicha siyosatiga sobiq amir Yoqubxonning vorisi Ayubxon qarshi chiqdi va Qandahomi mustamlakachilardan qaytarib olish bo ‘yicha muqaddas umsh e ’lon qildi. 0 ‘sha paytda Hirotni egallab turgan Ayubxon Qandahorga yurish boshladi. 1880-yilning 27-iyulida Ayubxon yetakchiligidagi afg‘on jangchilari hamda general Berrouz boshchiligidagi ingliz armiyasi o ‘rtasida Qandahordan 55 kilometr uzoqlikdagi Mayvand qishlog‘i yaqinida hal qiluvchi jang bo ‘lib o‘tdi. Jangda mardlarcha kurashgan afg‘onlar uyushgan ingliz armiyasini m ag‘lub etdi va inglizlaming qolgan qutgan qismi Qandahorga chekinishga majbur b o ‘ldi. Mayvand jangi inglizlaming “afg‘onlar faqat partizanlik urushi olib bora oladi va hech qachon dushman bilan ochiq jang maydonida jang qilishga yuragi dov bermaydi”, degan gapiga mu- nosib javob bo‘ldi. Mayvand jangidagi m ag‘lubiyatdan so‘ng sarosimaga tushgan inglizlar Qandahordagi ingliz gamizoniga yordam berish uchun shoshilinch choralami ko‘rdilar va Kobuldan general F.Roberts boshchiligidagi kuchli ingliz qo‘shini qisqa muddatda Qandahorga yetib keldi. Ayubxonning Qandahomi qamal qilish bo ‘yicha sa’y- harakatlari naf bermadi. Chunki uning qo‘shini saflari Mayvand jangida berilgan qurbonlar tufayli siyraklashgan va aksincha, inglizlaming mavqei esa yangi kuchlar evaziga birmuncha kuchaygan edi. Qandahor qamali hech bir samara bermagach, Ayubxon o ‘z qo‘shini bilan Hirotga qaytadi va Hirot xalqi uni dushmanni m ag‘lub etgan g‘olib hukmdor sifatida qarshi oldi. Inglizlaming qanday bo‘lmasin Qandahomi o ‘z nazoratlarida tutib turish bo‘yicha harakatlari samarasiz tugadi va bu harakat katta mablag‘ hamda qurbonlami talab qilar edi. Shu sababli, ingliz hukumati Qandahor shahri va uning atrofini ham amir Abdurahmonga topshirishga qaror qildi. 1881-yilning aprelida butun ingliz gamizoni Qandahor shahridan olib chiqib ketildi va shahar amir Abdurahmonning vakillariga topshirildi. Shu tariqa ikki yarim yildan ortiq vaqt mobaynida davom etgan ikkinchi ingliz-afg‘on umshi tugadi. Bu safar ham afg‘on zaminiga bostirib kirgan inglizlaming 40 ming kishilik qo‘shini muvaffaqiyatsizlikka uchradi va 1881-yilda cheki- nishga majbur bo‘ldi. Mazkur umshdan so‘ng Afg‘oniston o ‘z ichki siyosatini mustaqil amalga oshirsa-da, davlatning tashqi siyosati to ‘laqonli ravishda Buyuk Britaniya nazorati ostida edi. Download 184 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|