A. N. Samadov reklama faoliyatini tashkil etish

Faoliyat yo‘nalishi	AIDA	ASSA	DIVAVA	DARMAR	Levidi va Stey-ner
ADD
Kognitiv	E’tibor	E’tibor	Ehtiyoj-ni aniqlashtirish	Xaridor-ning markani bilishi	Mashhur lik	Maxsulotni kerakliligini bilish
Affektiv	Qiziqish	Qabul qilish	Talab va taklif mutanosibligi	Maxsulot sifati haqida ma’lumot	Bilish	Qiziqish
Suchchestiv	Ehtiyoj	Ishontirish	Xaridni amalga oshirish	Xaridorga ta’sir etish, ishontirish	Maxsu-lot bahosiga itshonch	Baho
Konativ	Faoliyat	Faoliyat	Xarid uchun qulay sharoit	-	Maxsu-lotga egalik qilish	Tekshirish maxsulotni ma’qullash

Quyida har birini aniqlashtiramiz:

AIDA modeli mo‘ljadlga qo‘yuvchi va potensial faoliyat. Reklama mijozni shunday qiziqtirishga harakat qiladiki, mablag‘dan ajralib qolmaslik yoki saqlab qolish istagini ehtiyoj va xoxish tuyg‘usi kuchlilik qildirish funksiyasi amalga oshadi. Bu modelda estetik, milliy va boshqa motivlar qo‘llaniladi.
ASSA, DIVAVA, DAGMAR modellari mijozga majbur qilish, ya’ni xarid qilish zarurligini singdiradi. Bu model tarafdorlari potensial iste’molchilarga nisbatan agressiv chora-tadbirlarni qo‘llaydilar. bunday modellarda nufuz, egalik va ba’zan umumnormativlar qo‘yadi.
Reklama beruvchilar yana bir omil bilan doimo to‘qnashib turadi – e’tiborni olish. Qanday qilib qo‘pincha reklamani yoqtirmaydigan potensial iste’molchilarni kampaniya a’zolariga ishontirish kerak?
Buning uchun e’tibor mazmuni va uning qiziqishini aniqlash kerak.
E’tibor – insonni qiziqtirgan ob’ektga nisbatan ma’lum vaqt ichida namoyon bo‘lgan xotira, nigoh, fikrlar majmui. E’tibor erkin, noerkin yoki keyinchalik namoyon bo‘lishi mumkin. Oxirgi keltirilgan variantdagi e’tibor iroda ta’sirida emas, balki qiziqish natijasida paydo bo‘ladi.
E’tiborning asosiy tomoni bo‘lib, beqarorlik hisoblanadi, chunki u vaqtga ta’sirchan. Predmet qanchalik qiziqarli bo‘lsa, shunchalik unga qiziqish uyg‘onadi.
Ko‘pdan beri ma’lumki, reklamaga e’tibor kuchli bo‘ladi, agar unda ayol qo‘yishi ko‘rsatilsa. CHunki erkak kishi tabiatan ayol kishiga bee’tibor yura olmaydi. Xatto ayollar ham juda e’tiborli, chunki unda taqqoslash hissi mavjud:
Baholash, tanqid qilish. Keyingi reklamaning samaradorligini bolalar, xayvonlar (uy xayvonlari), so‘ngra erkak kishidir. Hamma personallar nafaqat chiroyli, balki e’tiborli bo‘lishi maqsadga muvofiq. YAxshi ishlanmagan reklamada chiroyli shaxslar bo‘lsada, u samarali hisoblanmaydi. Relama roligida engil noaniqlik, syujet haqida fikrlash, uni ixtiyoriy tugatish erkinligi mavjud bo‘lishi samarali. Albatta reklama ijobiy xis tuyg‘u ko‘rsatish zarur – buni amalga oshirish uchun muayyan psixologik yondashuv asosida asalga oshiriladi.
Ko‘pincha reklamada xajviy matndan ham foydalaniladi. CHunki, bunday usul xayotdagi negativlarni anchagina susaytiradi, hamda kayfiyatni ham ko‘tarishga yordam beradi. Ba’zi reklamalar o‘zlarining xolatiga yumor bilan yondashib, ba’zi multiplikatsiya personajlaridan foydalanishadi. YUmor ko‘pincha xotirada tezda saqlanib, unda ahamiyatli ma’lumotlarni ushlab qoladi.
SHu bilan birga reklamada shaxsiy murojaatdan foydalaniladi: televizor, radio, gazeta sahifalarida turli taklif sifatida. Bunda aktiv faoliyatni amalga oshiruvchi so‘zlardan: sotib oling, faqat bugun va hozir, faqat siz uchun, diqqat shu kabi. Lekin, buyruqli undoshlar hech qachon xaridorni xarid qilishiga olib kelmaydi.
Hozirgi kunda sifatsiz reklama roliklari ko‘payib ketgan, a’lo va sifatli reklama roligin ishlab chiqish anchagina murakkab hisoblanadi. Noan’anaviylik, o‘ziga xoslik reklamaning jozibadorligini oshiradi. SHunday reklamalar xotiradi uzoq vaqt saqlanadi. Ko‘pincha reklama beruvchilar reklama maxsulot sifatini emas, balki modellarning sifatini oshirishga xarakat qilishadi.
Ba’zan esa rejada turli ta’sirli vaziyatlardan foydalanishadi. Lekin bunday emotsional ta’sirlardan o‘ta ehtiyotkorlik bilan foydalanish kerak. Bunga misol tariqasida quyidagi vaziyatni keltirish mumkin: yurak xurujidan vafot etayotganlar sonini ko‘rsatib, hamda infarkt bo‘lgan odamlar sonini ko‘rsatib undan so‘ng yordam beruvchi panoh sifatida yangi klinikani tavsiya etishadi.
Psixologik usullarni tanlashdan asosiy maqsad inson e’tiborini olishdadir. SHuning uchun reklama yorug‘ taasurotlarni qondirishga harakat qilishi kerak: ijobiy xissiyotli, quvonchga to‘la, biror yorug‘ va’dalarni berib, ustidan tura olishi, ya’ni psixologik qulaylik yaratishi kerak. Albatta, shunday reklamani yaratish – buyuk ijod. Buning uchun maxsulot yaxshi kayfiyat ulashishi kerak.
Psixologlarning fikricha, extiyojlarni sezish uchun zaruriyatni tahlili qilib chiqish maqsadli: «nima sabab», «nimaga», «nimaga asoslanib», shundan so‘nggina reklamaning davrlari boshlanadi–aniqlikni sintezlash. Reklama barcha mutaxassislarning fikricha asosiy extiyoj aniqlangach, qiziqtirish usullarini boshlash kerak. Masalan: odamlar yiliga yuz minglab «Orbit» jevachkalarini sotib olayotganliklarining asosiy sababi: «Orbit» kislota-ishqorli balansni nolrmallashtiradi. Yana bir misol oshxona idishlarini yuvishda yangi vosita ancha qulay va arzonroq, ya’ni u sovuq suvda ham ishni osonlashtiradi.
Demak, umumiy xulosa sifatida shuni aytib o‘tish mumkinki, samarali reklama tayyorlash uchun xaridorning istagi, qiziqishi, harakat motivini bilish kerak. Quyida xarid qilish hatti xarakati tahlili omilini ko‘rib o‘tamiz.
Xarid qilish faoliyati – bu shunday tavsifki, unda talabni qondirish uchun qanday va qancha maxsulotni ishlab chiqarish kerakligi aniqlanadi.
Insonlar o‘z extiyojlarini aniqlashtirishda quyidagi A.Maslou piramidasi asosida harakatlanadilar:
Maslou o‘zining ierarxiyasi yordamida nima uchun insonlarni u yoki bu ehtiyojlarini boshqarishini o‘rganib chiqdi. Uning tamoyili asosida tabiiy sodda ehtiyojlardan mukammal ehtiyojlarga qarab ularni tartiblashtirish. Maslouning ta’kidlashicha, ehtiyojlar muhimligi fiziologik (inson yashashi uchun) omillardan to xushxulq (ruhan yuksalish uchun) omillar sari rivojlanadi. Eng past ehtiyojlar qondirilgach, inson yuqori ehtiyojlar sari xarakatlanadi va ularni birlamchi deb hisoblaydilar. Masalan: inson ovqatlanishi uchun etarli mablag‘ga ega bo‘lmasa va kelasi maoshgacha zo‘rg‘a etishsa, odamlar o‘rtasidagi obro‘, teatrlar uni qiziqtirmaydi.
Xarid qilish faoliyatini boshqarish uchun xaridorligingizni motivatsion ierarxiyaning qaysi ehtiyojlar bosqichida turganini bilishingiz kerak xolos. Masalan: yuqori baholi turmush texnikasining, reklama aksiyasini kambag‘allar turadigan joylarda o‘tkazish befoyda.