A qodiriy nomidagi jizzax davlat pedagogika universiteti

O‘sish sur’atlari
yuqori
“Yulduzlar”
“Yovvoyi mushuklar”
past
“Sog‘iladigan sigirlar”
“Kuchuklar”
yuqori
past
3.3-rasm. Boston guruhi matritsasi
- “kuchuklar” – talabga javob bermaydigan yoki talab pasayib borayotgan va
shunga mos ravishda istiqbolsiz umumiy o‘rta ta’lim maktablarida shakllanadigan
o‘quvchilar bilan faoliyat yuritadi. Bu hollatda faoliyatining muvaffaqiyati uchun,
shuningdek, ta’lim segmentini tark etmaslik uchun aniq vaziyatga mos strategiya
yaratishi lozim.
Asosiy olqish (daromad) ni birinchi ikkita toifa – “yulduzlar” va “sog‘in
sigirlar” qo‘lga kiritadi, ammo, ko‘rib turganimizdek, qo‘lga kiritilgan
muvaffaqiyatning taqsimlanishi (topilgan mablag‘larning sarflanishi) tubdan farq
qiladi.
Agar mazkur matritsa tizimli ravishda yaratilsa, ya’ni umumiy o‘rta ta’lim
maktabining ta’lim segmentida (faoliyatda) o‘z o‘rnini mustahkam egallash
jarayoniga aniqlik kiritilsa, unda oddiy siljish ko‘rsatkichi “yovvoyi mushuklar”
ning “yulduzlar” tarafiga og‘ishi, keyin esa “sog‘in sigirlar” ga va eng oxirida
“kuchuklar” tarafiga og‘ishidan iborat bo‘lgan mavhumlik yechiladi.
General Electric matritsasi yoki McKinsey matritsasi (3.4-rasm) dastavval
McKinsey maslahat guruhi tomonidan General Electric (GE) buyurtmalarini

---

59
bajarish mobaynida qo‘llanilgan. Boshida Boston maslahat guruhi matritsasini
qo‘llashga harakat qilindi, ammo u o‘z kamchiliklariga ega ekanligi, shuningdek,
mavhumlikdan holi bo‘lmaganligi bois, ish jarayonida u yana qaytadan
modernizatsiya qilindi.
Tik holatda past, o‘rta va yuqori darajalarda belgilangan ta’lim segmentining
jozibadorligi va yotiq holatda bir xil sathdagi raqobatbardoshligi jihatidan umumiy
o‘rta ta’lim maktablari past, o‘rta va baland toifalarga bo‘linadi. Pirovardida, butun
maydon to‘qqizta to‘rtburchakga ajratiladi.
Matritsani to‘ldirishda ta’lim segmentining har jihatdan ko‘rkini va umumiy
o‘rta ta’lim maktabining raqobatbardoshligi jihatlarini mantiqan baholash o‘ta
dolzarb hisoblanadi. Raqobatbardoshlikni mantiqan baholash jihati har bir ta’lim
segmenti mintaqaviy va tarmoq xususiyatlari va turli xil sharoitlar ta’sirida
bo‘lganligi, shuningdek, o‘ziga xos xususiyatlarga ega bo‘lganligi bois,aniqlikni
tan olmaydi, mazkur jarayonni obyektiv baholash faqatgina mahoratli mutaxassis
tomonidangina amalga oshirilishi mumkin. Shuning uchun umumiy o‘rta ta’lim
maktabi faoliyatini batafsil o‘rganib chiqish (tahlil) ning muvaffaqiyati har
tomonlama mahoratli mutaxassisning, ya’ni tahlilchining tajribasi va har jihatdan,
ya’ni, boshqaruv jihatidan egallagan bilimiga bog‘liq. Bu borada quyida o‘z aksini
topgan omillarga e’tibor qaratish lozim.
Birinchidan, ta’lim segmentining ko‘rkini baholash omillari:
a) ta’lim segmenti ko‘lami, bu quyidagilarni batafsil o‘rganib chiqishni va
baholashni o‘z ichiga oladi:
- ta’lim segmentining hududiy ko‘lami
va uning geografik o‘rni
to‘g‘risidagi ma’lumotlar;
- ziyoli toifasidagi ota-onalar soni va ularning OTM ga yo‘naltirish nuqtayi
nazaridan, jihatidan shayligi, umumiy o‘rta ta’lim maktabining mijozlari
(hamkorlari) (maqbul narx, tovar va xizmatlar sifati va hokazo.);
- ta’lim segmentining samaradorligi (rentabelligi);
- ta’lim segmentining o‘sish istiqbollari (bashorati);

---

60
Yuqori
1
2
3
Bozorning
O‘rta
4
5
6
jozibadorligi
Past
7
8
9
Raqobatbardoshlik
Past
O‘rta
Yuqori
3.4-rasm. McKinsey matritsasi
b) ta’lim segmentiga kirish imkoniyati, bu quyidagilarni batafsil o‘rganib
chiqishni va baholashni o‘z ichiga oladi:
- ta’lim segmentiga kirishda institutsional mexanizmlarning to‘siq
bo‘lmasligi;
`- yetarli, shuning bilan birgalikda, qanoatlantiriladigan bilimlarni
shakllantirish yo‘llari bilan iqtidorli o‘quvchilarni OTM larga yo‘naltirish
imkoniyati va boshqalar.
Ikkinchidan, umumiy o‘rta ta’lim maktabining raqobatbardoshligini batafsil
o‘rganib chiqish va baholash omillari:
- umumiy o‘rta ta’lim maktabi tomonidan ma’naviy jihatdan yangi (ilg‘or)
texnologiyalarni olib kirish va iqtidorli o‘quvchilarni shakllantirish darajasi;
- raqobatchi umumiy o‘rta ta’lim maktablari shakllantirayotgan iqtidorli
o‘quvchilar sifatiga qaraganda, o‘zi tomonidan shakllantirayotgan iqtidorli
o‘quvchilarning sifatiylik darajasi;
- umumiy o‘rta ta’lim maktabining brendi va uning raqobatdosh ta’lim
muassasalari brendlari bilan qayoslaganda o‘ziga rom qilish jihatlari;
- shakllantirayotgan iqtidorli o‘quvchilarni OTM larga yo‘naltirish usullari
va vosutalari, kanallari va boshqalar.

---

61
Oxir oqibat har bir shakllantirayotgan iqtidorli o‘quvchilar va ularga
ko‘rsatilgan ta’lim xizmatlari ushbu omillar sifatida baholanadi va matritsaning
to‘qqizta to‘rtburchagining biridan o‘z joyini topadi.
E’tiborni tortadigani bu uchinchi to‘rtburchakga joylashadigan o‘quvchilar
va ko‘rsatilgan ta’lim xizmatlaridir, chunki ushbu o‘quvchilar va ko‘rsatilgan
ta’lim xizmatlari eng jozibali va umumiy o‘rta ta’lim maktabining o‘z iqtidorli
o‘quvchilarini shakllantirish va ularni OTM larga yo‘naltirish sohasida ancha
raqobatbardoshligini ko‘rsatadi. Mazkur yo‘nalishda “tajovuzkor o‘sish”
strategiyasini amalga oshirish tavsiya etiladi
9
.
Birinchi va ikkinchi to‘rtburchaklarda umumiy o‘rta ta’lim maktabining o‘z
iqtidorli o‘quvchilarini shakllantirish va ularni OTM larga yo‘naltirishni
kengaytirishni o‘z ichiga oladi.Ammo, lekin bu o‘sish tufayli o‘rtacha darajadagi
umumiy o‘rta ta’lim maktabining raqobatbardoshligi sezilarli darajada past bo‘ladi.
Chunki raqobatda hamisha o‘zidan kuchli raqibdan qo‘rquv mujassamdir.
Shu kabi munosabat jihatidan o‘xshashliklar oltinchi to‘rtburchakdan
iqtidorli o‘quvchilar va ta’lim xizmatlarini talab qiladi, bu yerda ta’lim
segmentining o‘rtacha jozibadorligi ushbu sohadagi umumiy o‘rta ta’lim
maktabining kuchli pozitsiyasi bilan qoplanadi.
yettinchi, sakkizinchi va to‘qizinchi to‘rtburchaklardan olingan o‘quvchilar
va ta’lim xizmatlarni OTM larga yo‘naltirishdan qo‘lga kiritilgan nufuzni yanada
kelajagi, ertasi mavjud hududlarga yo‘naltirish va bu o‘quvchilar va ta’lim
xizmatlarini o‘z navbati bilan asta-sekin yaratishni bosqichma-bosqich qisqartirish
zarur va boshqa diversifikatsion faoliyatga o‘tmoq darkor, chunki mazkur
jarayonda bu ta’lim segmentlari ushbu turdagi o‘quvchilarni tayyorlash va ularga
ta’lim xizmatlari ko‘rsatishdan to‘yingan.
To‘rtinchi to‘rtburchakdagi o‘quvchilarni tayyorlash va ularga ta’lim
xizmatlari ko‘rsatishning ham kelajagi, ertasi yo‘q.
9
Ricky W.Griffin. Fundamental of menejment. 8 th Edition. 2015.-510 p

---

62
Beshinchi to‘rtburchakdan o‘rin olgan o‘quvchilarni tayyorlash va ularga
ta’lim xizmatlari ko‘rsatish guruhida ham OTM ga yo‘naltirish jihatidan jarayon
juda avjida emas.
Umumiy o‘rta ta’lim maktablarida o‘quvchilarni tayyorlash va ularga ta’lim
xizmatlari ko‘rsatishning o‘rtacha ko‘rkamligi ushbu sohadagi ta’lim
muassasalarining o‘rtacha raqobatbardoshligiga mos keladi. Umumiy o‘rta ta’lim
maktabi hayotiy tarzini batafsil o‘rganib chiqish (tahlil) natijasi uning ta’lim
segmentidagi o‘rni va uning rivojlanish strategiyasi to‘g‘risida juda batafsil
ma’lumotlarni taqdim qiladi.