A qodiriy nomli jizzax davlat pedagogika universiteti jismoniy madaniyat fakulteti jismoniy madaniyat nazariyasi va metodikasi kafedrasi

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI
1.“Jismoniy tarbiya va sport to‘g‘risida” gi qonun (04.09.2015 yil yangi
tahrir).
2. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qarori, 05.07.2018 yildagi 507-son
3. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining qarori, 03.11.2020 yildagi PQ-4877-son
4. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining Farmoni, 30.10.2020 yildagi PF-6099-son
5. A. Abdullaev. Jismoniy tarbiya vositalari. O’quv qo’llanma. Farg’ona, 1999 y.
6. Abdullaev A., Rasulov R., Xasanov A. Umumiy o’rta va kasb –hunar ta’limi
tizimlarida jismoniy tarbiyadan sinfdan tashqari ishlar. Farg’ona. 2009 y.
7. Salomov R.S. “Jismoniy tarbiya nazariyasi va uslubiyati”. T. 2014 y.
8. Goncharova O.V.“Bolalar jismoniy sifatlarini tarbiyalash” T. 2015 y.
9. Abdiev A.N, Jumanov O.S, Ne’matov B.I. Sport alifbosi. -T., 2008 y.
10. Abdullaev A., Xonkeldiev Sh.X. Jismoniy tarbiya nazariyasi va usuliyati. 2000 y. Toshkent.
11. Axmatov M.S. Uzluksiz ta’lim tizimida ommaviy sport sog‘lomlashtirish ishlarini samarali boshqarish. 2001 y. Toshkent.
12. Salomov R.S., Kerimov F.A. Jismoniy tarbiyada pedagogik texnologiyalar. 2002 y. Toshkent.

1
.3 Jismoniy tarbiya darslarida pulsometriya olib borishdan, ya'ni tomir urishini olchashdan asosiy maqsad darsdagi yuklamaning oquvchilar yoshiga, tayyorgarligiga, mashgulot otkaziladigan joy sharoitiga muvofiqligini aniqlashdan iborat.

Pulsometriya ma'lumotlarini togri tahlil qila bilish esa talabalarga keyinchalik oz harakatlarini ob'ektiv baholash, har bir sinf uchun yuklamalami togri rejalashtirish, boshqarish usullarini egallashga yordam beradi.
Kuzatuv sekundomer yordamida bir o'quvchi ustida olib boriladi. Buning uchun oqituvchining topshiriqlarini faol bajaradigan oquvchi tanlab olinadi. Ushbu oquvchi kuzatuv ob'ekti haqida oldindan ogohlantirilishi kerak.
Puls birinchi bor darsga qongirok chalinishiga 5 daqiqa qolganda o lchanadi. Bunda kuzatuvchi kuzatiluvchi o quvchining tinch holatda, ya'ni uning puls korsatkichi me'yor holatida ekanligiga ishonch hosil qilishi kerak.
Puls sozi lotinchadan taijima qilinganda turtki ma'nosini berib, tomir urishi, yurak qisqarishi natijasida qon tomirlariiung ritmik tebranishi, kengayib-torayishi demakdir.
Puls asosan bilakning ichki yuzasida, bilak arteriyasi sohasida aniqlanadi. Buning uchun tekshiriluvchining bilak bogimi qol bilan shunday ushlanadiki, bosh barmoq bilakning ichki tomonida, boshqa barmoqlar bilan esa uning yuzidagi urib turuvchi bilak arteriyachasi paypaslab topilib, bir oz bosiladi. Puls 10 sekund mobaynida olchanadi.

Tomir urishini quyidagicha o lchash tavsiya etiladi:

l Agar ish doimiy xususiyatga ega bolsa. saflanish, yugurish, umumrivojlantiruvchi mashqlar va h.k. orasida har 3 daqiqada, 3 daqiqadan kam oraliqda tomir urishini oTchash maqsadga muvofiq emas, chunki oquvchini tomir urishnu oTchash uchun tez-tez jalb etish darsdagi haqiqiy yuklamani aniqlashga yordam bermaydi.
Darsning har bir qismi tugaganidan song.
Katta kuchlanishni talab etadigan yugurish, gimnastika snaryadlarida bajariladigan mashqlar, yugurib kelib sakrash, estafeta bosqichini tugatish va h.k., murakkab mashqlami bajargandan song.
Olingan ma'lumotlami hisoblashda 10 sekunddagi tomir urishining natijasini oltiga kopaytirib, bayonnomaning beshinchi ustuniga, uning foizlardagi (%) o'zgarishini oltinchi ustuniga yoziladi. Bu quyidagicha amalga oshiriladi. Dastlabki tinch holatda oTchangan tomir urishi 100 % deb olinadi. Ikkinchi marta oTchangan tomir urishining dastlabkisiga nisbatan necha foiz oshganligini aniqlash uchun nisbat tuzilib, ishlanadi. Masalan: bayonnomadagi tinch holatda oTchangan tomir urishi 1 daqiqada 90 marta, ikkinchisida 103 marta boTsin.
Shunga qarab nisbat tuziladi:
90- 100% 103x100
103-X X= =114,4%.
90
Uchinchisida 108 martaboTsa, yananisbat tuzamiz:
108x100
90 - 100% X= =120% vah.k.
108-X 90
Yuqoridagi vazifalar bajarilganidan song, olingan ma'lumotlar asosida tomir urishining egri chiziqli chizmasi chiziladi.
Yuqoridagi hujjatlarga asoslanib, oxirida darsdagi yuklamaning yozma tahlili bajariladi. Bunda quyidagilar yoritilishi kerak: darsning vazifalari, darsning turi, o quvchilaming darsgacha boTgan faoliyati. Dars davomida tomir urishining ozgarishi va uning sabablari, darsning alohida bir qismida va butun dars davomidagi ogTrlikning maqsadga muvofiqligi. Darsning oxiridagi tomir urishi soni va uning jismoniy tarbiya darsidan keyin 5
204
daqiqa davomida tiklanishi. Tahlil yakunida kuzatuvchi oquvchilaming darsdagi yuklamasi boyicha o'zining mulohazalarini, takliflarini yozishi kerak.
Tomir urishini olchash bayonnomasi, tomir urishining egri chiziqli chizmasi va olingan ma'lumotlaming tahlili qoshilgan holda bir butun hujjatni tashkil etadi.
ToTiq tugallangan hujjat kuzatuvchi tomonidan imzolanadi va darsni otgan oqituvchiga tanishib chiqish uchun beriladi. U, oz navbatida, hujjat bilan tanishib, ozining mulohazalarini bildiradi va hujjatga imzo chekadi.
Jismoniy tarbiya darslarida pulsometriya olib borishdan, ya'ni tomir urishini olchashdan asosiy maqsad darsdagi yuklamaning oquvchilar yoshiga, tayyorgarligiga, mashgulot otkaziladigan joy sharoitiga muvofiqligini aniqlashdan iborat.
Pulsometriya ma'lumotlarini togri tahlil qila bilish esa talabalarga keyinchalik oz harakatlarini ob'ektiv baholash, har bir sinf uchun yuklamalami togri rejalashtirish, boshqarish usullarini egallashga yordam beradi.
Kuzatuv sekundomer yordamida bir o'quvchi ustida olib boriladi. Buning uchun oqituvchining topshiriqlarini faol bajaradigan oquvchi tanlab olinadi. Ushbu oquvchi kuzatuv ob'ekti haqida oldindan ogohlantirilishi kerak.
Puls birinchi bor darsga qongirok chalinishiga 5 daqiqa qolganda o lchanadi. Bunda kuzatuvchi kuzatiluvchi o quvchining tinch holatda, ya'ni uning puls korsatkichi me'yor holatida ekanligiga ishonch hosil qilishi kerak.
Puls sozi lotinchadan taijima qilinganda turtki ma'nosini berib, tomir urishi, yurak qisqarishi natijasida qon tomirlariiung ritmik tebranishi, kengayib-torayishi demakdir.
Puls asosan bilakning ichki yuzasida, bilak arteriyasi sohasida aniqlanadi. Buning uchun tekshiriluvchining bilak bogimi qol bilan shunday ushlanadiki, bosh barmoq bilakning ichki tomonida, boshqa barmoqlar bilan esa uning yuzidagi urib turuvchi bilak arteriyachasi paypaslab topilib, bir oz bosiladi. Puls 10 sekund mobaynida olchanadi.
Tomir urishini quyidagicha o lchash tavsiya etiladi:
l Agar ish doimiy xususiyatga ega bolsa. saflanish, yugurish, umumrivojlantiruvchi mashqlar va h.k. orasida har 3 daqiqada, 3 daqiqadan kam oraliqda tomir urishini oTchash maqsadga muvofiq emas, chunki oquvchini tomir urishnu oTchash uchun tez-tez jalb etish darsdagi haqiqiy yuklamani aniqlashga yordam bermaydi.
Darsning har bir qismi tugaganidan song.
Katta kuchlanishni talab etadigan yugurish, gimnastika snaryadlarida bajariladigan mashqlar, yugurib kelib sakrash, estafeta bosqichini tugatish va h.k., murakkab mashqlami bajargandan song.
Olingan ma'lumotlami hisoblashda 10 sekunddagi tomir urishining natijasini oltiga kopaytirib, bayonnomaning beshinchi ustuniga, uning foizlardagi (%) o'zgarishini oltinchi ustuniga yoziladi. Bu quyidagicha amalga oshiriladi. Dastlabki tinch holatda oTchangan tomir urishi 100 % deb olinadi. Ikkinchi marta oTchangan tomir urishining dastlabkisiga nisbatan necha foiz oshganligini aniqlash uchun nisbat tuzilib, ishlanadi. Masalan: bayonnomadagi tinch holatda oTchangan tomir urishi 1 daqiqada 90 marta, ikkinchisida 103 marta boTsin.
Shunga qarab nisbat tuziladi:
90- 100% 103x100
103-X X= =114,4%.
90
Uchinchisida 108 martaboTsa, yananisbat tuzamiz:
108x100
90 - 100% X= =120% vah.k.
108-X 90
Yuqoridagi vazifalar bajarilganidan song, olingan ma'lumotlar asosida tomir urishining egri chiziqli chizmasi chiziladi.
Yuqoridagi hujjatlarga asoslanib, oxirida darsdagi yuklamaning yozma tahlili bajariladi. Bunda quyidagilar yoritilishi kerak: darsning vazifalari, darsning turi, o quvchilaming darsgacha boTgan faoliyati. Dars davomida tomir urishining ozgarishi va uning sabablari, darsning alohida bir qismida va butun dars davomidagi ogTrlikning maqsadga muvofiqligi. Darsning oxiridagi tomir urishi soni va uning jismoniy tarbiya darsidan keyin 5 daqiqa davomida tiklanishi. Tahlil yakunida kuzatuvchi oquvchilaming darsdagi yuklamasi boyicha o'zining mulohazalarini, takliflarini yozishi kerak.
Tomir urishini olchash bayonnomasi, tomir urishining egri chiziqli chizmasi va olingan ma'lumotlaming tahlili qoshilgan holda bir hujjatni tashkil etadi.
ToTiq tugallangan hujjat kuzatuvchi tomonidan imzolanadi va darsni otgan oqituvchiga tanishib chiqish uchun beriladi. U, oz navbatida, hujjat bilan tanishib, ozining mulohazalarini bildiradi va hujjatga imzo chekadi.

XULOSA
Xulosa qilib shuni aytish mumkinki, maktabdagi jismoniy tarbiya darsi asosiy pedagogik kategoriya tizimi sifatida qaraladi.
Ularni o‘rgatish, tahlil qilish, yozish, oson bo‘lishi uchun alohida tahlil qilish lozim bo’ladi. O‘qituvchining asosiy vazifalaridan biri, o‘quvchilarning o‘quv ishlarini tashkil qilishdan iborat.
Jismoniy tarbiya va sport mashg‘ulotlarida o‘qituvchilar va murabbiylar barcha o‘quvchilarni jismoniy harakatlarga to‘liq jalb etishlari kerak.
Mashg‘ulotlar jarayonlarida jismoniy tarbiyadan ta’limning zamonaviy
uslublari va tamoyillaridan keng foydalanish lozim. Ta’lim uslublaridan jismoniy tarbiyada og‘zakililik, amaliy, ko‘rgazmalilik, o‘yin va musobaqa uslublari asosiy o‘rin tutishi kurs ishida asoslab berildi.
SHuningdek o‘quvchilar o‘rtasida jismoniy tarbiya va sport tadbirlarini ommaviylashtirishda jismoniy tarbiyada ta’lim uslublari va ta’lim tamoyillarining ahamiyati katta bo‘lib hisoblanadi. Dars tizimining hal etuvchi uchinchi etapi, dars o‘tish jarayonida foydalaniladigan, pedagog faoliyatini va shug‘ullanuvchilarning har bir pedagog vazifalarni hal etishda o‘zaro aloqasini aniqlashdan iborat.
Bunga gruppalarni tashkil etish, ularga vazifalarni qo‘yish, mashg‘ulot o‘rnini almashtirish tartibi, snaryadlarni o‘rnatish, asbob-anjomlarni taqsimlash va to‘plash, mavjud darslarda foydalanilgan harakatlar. SHunday qilib, har bir dars mazmuniy, metodik va tashkiliy elementlarning birligidan iborat. Bu birlikni buzishlik, aytilgan elementlarning ahamiyatini tushunmaslik yoki tan olmaslik dars samaradorligini tez pasayishiga olib keladi, belgilangan vazifalarni hal etish imkonini shubha ostida qoldiradi.
Jismoniy tarbiya mashg‘ulotlarida jismoniy tarbiya metodlaridan o‘z o‘rnida foydalanib dars o‘tilishi yaxshi samara beradi.