A. R. Bakiyev, S. N. Xashimova, I. A. Bakiyeva ishlab chiqarishni tashkil qilish va

9.4. Biznes reja tuzish
Hozirgi paytda korxonalarning aksari qismi asosan joriy
rejalar (biznes-rejalar) tayyorlash bilan shug‘ullanmoqda.
Biznes-rejalarda eng muhim rejalashtirish ko‘rsatkichlari
quyida keltirilgan:
— ishlab chiqarilayotgan mahsulot (ish, xizmat) nomenk-
laturasi va hajmi (natural ko‘rinishda);
— mahsulot sotish hajmi (pul ko‘rinishida);
— mahsulot birligining tannarxi;
— foyda (daromad);
— kategoriyalar bo‘yicha xodimlar soni;
— mehnatga haq to‘lash fondi va o‘rtacha ish haqi
darajasi;
— omborlardagi xom ashyo va materiallar, tugallan-
magan ishlab chiqarish va tayyor mahsulot zahiralari;
— aylanma vositalar hajmi — umumiy va guruhlar
bo‘yicha;
— kapital qo‘yilmalar hajmi, jumladan, qo‘yilma obyekt-
lari va yo‘nalishlari bo‘yicha;
— yangi texnika va texnologiyaga oid chora-tadbirlar;
— boshqa ko‘rsatkichlar (zarurligi va aniqlanishiga
ko‘ra).
Yangi mahsulotlar va texnologiyalarni qo‘llash loyihalari,
shuningdek, investitsiyalar va qurilish bilan bog‘liq bo‘lgan
chora-tadbirlarning bir qismi alohida rejalarga kiritiladi.
Ular chora-tadbirlarni amalga oshirishning butun davriga
tuziladi.
Biznes-rejani tayyorlash natijasida «Ishni nimadan bosh-
lash kerak?»; «Samarali ishlab chiqarishni qanday tashkil
qilish lozim?» «Birinchi foyda yoki daromad qachon olinadi?»,
«Investorlar va kreditorlar bilan qachon hisob-kitob qilish

---

66
mumkin?», «Yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan xavf-xatarni
qanday kamaytirish mumkin?», «Raqobatchilar bilan
kurashda qanday choralardan foydalanish mumkin?» kabi
savollarga javob olinadi.
Biznes-rejani tuzishda quyidagi shartlarga alohida e’tibor
qaratish zarur:
— biznes-reja professional va shu bilan birga sodda,
bajarish uchun tushunarli va oson bo‘lishi lozim;
— biznes-reja investor yoki boshqa manfaatdor shaxs
o‘ziga kerakli ma’lumotlarni qidirib topishi uchun bo‘lim-
larga (boblarga) bo‘linishi lozim;
— biznes-rejani tayyorlashda korxonaning bosh rahbari
albatta qatnashishi shart, chunki investor, bank yoki boshqa
moliya idorasi korxona rahbari qatnashmaganligi yoki boshqa
shaxsga topshirilganligi haqida xabar topsa, biznes-rejaning
ishonchliligiga shubha uyg‘onishi mumkin;
— biznes-rejaning obyektiv baholanishiga erishish kerak,
ya’ni unda xatolar va noto‘g‘ri hisob-kitoblar bo‘lmasligi
lozim;
— biznes-rejaning tarqatib yuborilmasligini nazorat qilish
zarur, chunki unda biznes to‘g‘risidagi maxfiy ma’lumotlar
joy olgan bo‘ladi.
Rejalarning har bir turi kabi, biznes-reja ham, bo‘lim va
ko‘rsatkichlardan iborat bo‘ladi. O‘ntagacha bo‘limni o‘z
ichiga oluvchi biznes-reja mazmuni va tuzilishiga ko‘ra,
eng maqbul hisoblanadi. Mavjud adabiyotlarda quyidagi
bo‘limlarni o‘z ichiga oluvchi biznes-rejalar taklif qilinadi:
1. Тanlangan biznes konsepsiyasi.
2. Hozirgi paytdagi holat (maqsad, vazifa va niyatlar).
3. Тashkil qilinayotgan korxona va uning mahsulot hamda
xizmatlari tavsifnomasi.
4. Boshqaruv (menejment).

---

67
5. Bozor tadqiqoti va tahlili.
6. Marketing harakatlari rejasi.
7. Ishlab chiqarish rejasi.
8. Тavakkalchilikni baholash.
9. Moliyaviy reja.
10. Biznes-loyihaning samaradorligi.
Тanlangan biznes yo‘nalishining konsepsiyasini tuzishda
uning raqobatbardoshligi (sifat, narx, iste’molchiga yetkazib
berish shakli, tayyorlash texnologiyasi va hokazo);
mablag‘larga bo‘lgan ehtiyojlar; o‘ziga jalb qilishning
asoslanganligi(taklif qilinayotgan mahsulotning boshqa
mahsulotlardan afzalliklari, mahsulot ishlab chiqarishning
qaysi bosqichda ekanligi va hokazo)ga katta e’tibor qaratish
lozim.