A. R. Bakiyev, S. N. Xashimova, I. A. Bakiyeva ishlab chiqarishni tashkil qilish va

17.2. Xo‘jalik yuritish samaradorligining mezon va
ko‘rsatkichlari
Ishlab chiqarish samaradorligini oshirish – korxona
rahbariyatining doimiy vazifasidir. Bu vazifani yechish
amaliyotda quyidagi omillar bilan bog‘liq bo‘ladi:
— bozor talablariga javob beruvchi yuqori sifatli mahsulot
ishlab chiqarishda eng kam xarajatlar bilan ishlab chiqarish-
ning maksimal hajmini ta’minlovchi, optimal ishlab chi-
qarish jarayonini tanlash;
— iste’molchilar talabini qondirishga yo‘naltirilgan
mahsulotni sotish va yuqori daromad (foyda) olish;
— aylanma vositalarni tejash imkoniyatini yaratuvchi
optimal ishlab chiqarish zahiralarini yaratish.
Xo‘jalik samaradorligini oshirish omillarining yuqo-
rida sanab o‘tilgan har biri, faoliyat yuritishning turli
shakl va ko‘rinishlari yordamida, ishlab chiqarish samara-
dorligi asosida yotuvchi xarajatlar va resurslarning o‘zaro

---

135
aloqasini inobatga olgan holda amalga oshiriladi (1-
jadval).
1-jadval
Mahsulot ishlab chiqarish va uni sotishdagi xarajatlar va
resurlarning o‘zaro aloqasi
Moddiy va buyumlashgan Pul shaklida
shaklda
Resurslar
Xarajatlar
Resurslar Xarajatlar
Xo‘jalik samaradorligini baholash, korxonada foyda-
laniladigan resurs turlari bo‘yicha amalga oshirilishi va
miqdor jihatidan o‘lchanishi mumkin. Masalan, ishchi ku-
chidan foydalanish samaradorligini mehnat unumdorligi va
mahsulotning mehnat sig‘imi ko‘rsatkichlari yordamida
quyidagi formula asosida baholash mumkin:
Ishchi kuchi soni
Bino, inshoot,
mashina va usku-
nalar (mehnat
qurollari)
Mehnat predmet-
lari
Тayyor mahsulot
-
Тo‘langan oylik miq-
dori, jumladan, muko-
fot va qo‘shimchalar
Amortizasiya ajrat-
malar
Sarflangan xom ashyo,
material va hokazolar
qiymati
Qo‘shimcha xarajatlar
(qiymat)
Kredit uchun foiz
Mehnat haqi
fondi
Asosiy kapital
Aylanma ka-
pital
Muomala
fondlari
Pul mablag‘-
lari
Mehnat (sifat va
miqdor)
Mehnat qurol-
larining eskiri-
shi
Iste’mol, talab,
materiallar, yo-
qilg‘i, energiya
va hokazo
Dizayn, rekla-
ma, qadoqlash,
tovar yo‘qotish-
lari
-

---

136
u
s
Q
I
M =
.
Bu yerda: M
u
— mehnat unumdorligi;
Q — mahsulot hajmi qiymat ko‘rinishida;
I
s
— ishlovchilar (ishchilar) soni.
Mahsulotning mehnat sig‘imi mehnat unumdorligiga
teskari kattalik bo‘lib, sarflangan mehnat miqdorining ishlab
chiqarilgan mahsulot hajmiga nisbati sifatida aniqlanadi: