A. R. Jo‘raev, A. M. Shoimov, J. E. Pardaboev

17.2. Bo’yovchi moddalar. To’ldirgichlar. Erituvchilar va 
suyultiruvchilar 
Yog’ochni bo’yash (rang berish) uchun ishlatiladigan bo’yovchi 
moddalar bo’yoqlar, xurushlar va pigmentlarga bo’linadi. Bo’yoqlar. 
Bo’yoqlar suv, spirt va boshqa suyuqliklarda erib, shaffof eritma hosil 
qiladi va yog’ochning tabiiy teksturasini berkitmagan holda uning 
rangini o’zgartiradi, xolos. Bo’yoqlar bo’yovchi moddaning mayinlik 
darajasiga qarab, bo’yaladigan material to’qimalari orasiga istalgan 
chuqurlikkacha singib borishi va unga kerakli tus berishi mumkin. 
Yog’ochsozlik korxonalarida yog’ochning tabiiy rangini kuchaytirish, 
unga qimmatbaho yog’och ko’rinishini berish maqsadida ular 
bo’yaladi. Yog’ochni bo’yash uchun, odatda, ularning suvli, ba’zan 1-
3% konsentratsiyali spirtdagi eritmalaridan foydalaniladi. Bo’yoqlar 
yorug’lik ta’siriga chidamli, yorqin rangli, yuqori dispersli, 
yog’ochning teksturasini berkitmasligi hamda erituvchilar - suv, 
atseton, spirt va boshqa organik erituvchilarda oson erishi kerak. 
Pigmentlar-bo’yoq va emallarning tarkibiy qismi bo’lib, odatda 
ular buyumga ma’lum rang beradi. Pigmentlar suvda ham, spirtda ham 
erimaydi. Ular bo’yaladigan yuzaga yopishmaganligi uchun har doim 
boshqa materiallar-parda hosil qiluvchi va bog’lovchi moddalar 
(yelim, alifmoy va boshqalar) bilan birga qo’shib ishlatiladi. Tabiiy va 
sun’iy pigmentlar bo’ladi. Ko’pchilik tabiiy pigmentlar minerallarga 
xos bo’lib, ular yerdan qazib olinadi (oxra, umbra, mo’miyo). Sun’iy 

---

152 
pigmentlar metallarning, kislotalarning va ishqorlarning turli 
tuzlaridan kimyoviy usulda ishlov berib olinadi. 
Bo’yoq va emallar hosil qilgan parda qatlamlarning xossalari 
ko’p jihatdan pigmentlar xossasiga bog’liq pigmentlarning dispersligi, 
moy sig’imi yuzani berkituvchanligi, bo’yash xususiyati, yorug’likka 
chidamliligi ularning muhim xususiyati hisoblanadi. Dispersligi 
deganda pigmentlarning maydalanish darajasi tushuniladi. Juda 
maydalangan pigmentlar buyum yuzasini yaxshi qoplaydi va 
rangining ravshanligini oshiradi. Pigment zarrachalarining o’lchami 
qancha kichik bo’lsa, uning dispersligi shuncha yuqori bo’ladi. Yuqori 
dispersli pigmentlar saqlash davrida kam cho’kmaga tushadi va yuzani 
yaxshi berkituvchan bo’ladi. Pigmentlarning dispersligi bo’yoq qatlam 
yuzasining silliq chiqishida muhim rol o’ynaydi. Dag’al dispersli 
pigmentlar notekis (g’adir-budur) parda qatlam hosil qiladi. 
Pigmentning moy sig’imi deganda 100 g pigmentdan bo’yoq 
tayyorlash uchun talab qilinadigan moy miqdori (gramm hisobida) 
tushuniladi. Pigmentlarning dispersligi oshib borishi bilan moy sig’imi 
ham ortadi.