A sh. Shorustam ov, R. Y. Abdullayev

5 .1 4 . T ezyurar harakatli m agistrallar
T e z y u r a r h a r a k a tli m a g is tr a l( T H M )la r g a tezligi 2 0 0 k m / s
d a n y u q o ri te z lik la r u c h u n ix tiso slash g a n , h a r a k a t xavfsizligi 
va m a is h iy k o m f o r t y u q o ri d a r a ja d a t a ’m i n l a n g a n o d a tiy t e m i r -
y o ‘lla r kiradi.
T o ‘p la n g a n ta jr ib a la r ,,gbi l d ir a k - r e l s “ tiz im id a g i y o i l a r d a
tezlik 2 0 0 — 250 k m / s o a t d a n o s h g a n d a h a r a k a tla n a y o tg a n tark ib
( p o y e z d ) h a r a k a tig a b o ‘lg an q a r s h ilik la r n in g keskin k o btarili- 
sh in i k o krsa ta d i va n a tija d a to r t u v c h i k u c h , y o kl va h a r a k a t l a ­
n u v c h i ta r k ib la r n i q u r is h g a b o i g a n s a r f - x a r a j a t l a r n i n g o sh ib
ketishi k u za tilad i. H a r a k a t i xavfsiz va m a is h iy k o m f o r t p o y e z d - 
l a r n i n g 2 5 0 — 35 0 k m / s o a t t e z l i k l a r d a y u r i s h i i q t is o d i y va 
ijtm o iy j i h a t d a n 4 0 0 — 800 k m m a s o fa la rg a ta s h i s h d a sa m a r a li 
e k a n in i k o ‘rsatadi.
T e z y u r a r h a ra k a tli t e m i r y o d l a r d a p o y e z d la r h a r a k a ti b a r e ha 
t r a n s p o r t tu r l a r i o r a s id a e n g xavfsiz e k a n in i k o T s a t m o q d a .
T e z y u r a r p o y e z d l a r n i n g a t r o f - m u h i t g a z a r a r i , i f l o s l a n t ir i s h
k o T s a tk ic h la r i h a m e n g p a st d a r a j a d a t a ’m i n la n a d i.
YoMovchi poyezdlarning tezlik b osqich lari. R ossiy a t e m i r -
y o T la r id a h o z ir d a y o ‘lo v c h i p o y e z d t e z lik la r id a quyid ag i b o s - 
q i c h l a r s h a k lla n g a n :
1 0 6

---

140— 160 k m / s g a c h a — p o y e z d la r n i n g t e m i r y o i l a r d a g i
o d a tiy tezligi;
20 0 k m / s g a c h a — p o y e z d la r n in g , a s o s a n , re k o n s t ruksiya 
q ilin g a n t e m i r y o 'l l a r b o ‘y lab h a r a k a ti;
200 k m / s d a n y u q o ri — m a x s u s q u r ilg a n t e z y u r a r h a r a k a t 
t e m i r y o i l a r i b o ‘ylab h a r a k a t.
5.58-rasm.
O 'z b e k i s t o n d a T H M y o 'llari b o 'y l a b T o s h k e n t — S a m a r q a n d
y o 'n a li s h i d a ilk b o r a yura b o s h la g a n ,,A frosiyob“ te z y u r a r
p o y e z d i n i n g u m u m i y k o 'r i n is h i
B i r m u n c h a s o d d a la s h tir ib u m u m la s h ti r i l g a n d a x a lq a r o m iq -
y o s d a t e z y u r a r h a r a k a t n i t a s h k i l q i l is h g a u c h y o ' n a l i s h d a
y o n d a s h i s h k u z a tila d i:
— Y a p o n iy a va Isp a n iy a tajribasi b o ‘y ic h a T H M t e m i r y o ‘1 
tiz im i m a m l a k a t n i n g b o s h q a t e m i r y o ‘1 t a r m o q l a r i d a n b u t u n l a y
a jra tilg a n ;
— F r a n s i y a t a j r i b a s i b o ‘y i c h a y a n g i T H M
u m u m i y
t e m i r y o ‘1 t a r m o q l a r i ta r k ib id a b o Tib, fa q a t t e z y u r a r h a r a k a t 
u c h u n x i z m a t q ila d i. F r a n s i y a d a t e z y u r a r p o y e z d l a r o d d i y
t e m ir y o T la r g a c h iq a r ilib , u la r n in g x iz m a t d o ira la ri uzaytirilishi 
m u m k i n . A m m o o d d iy p o y e z d la r h e c h q a c h o n t e z k o r h a r a k a t 
y o T la rig a c h iq a r ilm a y d i;
— I t a l i y a v a G e r m a n i y a t a j r i b a s i b o ‘y i c h a m a v j u d
t e m i r y o T l a r n i y o 'n a l i s h l a r b o ‘y i c h a k o m p l e k s re k o n s tr u k s iy a
qilish d a v r id a a l o h i d a t e m ir y o T u c h a s tk a l a r i t e z k o r h a r a k a t 
u c h u n y a n g id a n q u r ila d i, m a v ju d y o T la r y a n g ila n a d i h a m d a
b o s h y o T la r te k is la n a d i.
— R o ssiy a d a T H M y o T la r in in g tu zilish i G ‘a rb iy Y e v ro p a
y o T larig a o kx sh a sh b o T ib , u n in g ustki tu zilish i y e r p o lo tn o s ig a
y o t q i z i l g a n b a lla s t p r i z m a s i va r e ls - s h p a l q i s m i d a n ta s h k il
107

---

to p g a n . B u n d a y e r p o lo tn o s in i z ic h la s h tirib m u s t a h k a m l a s h n i n g
yan g i, z a m o n a v i y te x n o lo g iy a la ri qoMlaniladi. T H M yoMlarida 
yoN h o la ti o b - h a v o n i h a m h iso b g a o lg a n h o l d a u zluksiz n a z o r a t 
( m o n i t o r i n g ) qilib boriladi.
5.59-rasm.
I s p a n iy a d a g i te z y u r a r y o i o v c h i p o y e z d n in g u m u m i y
k o ' r i n i s h i
T H M yoM larida a jr a tis h p u n k t l a r i (s ta n s iy a la r , ra z y e z d , 
o 'z i b o 't i s h p u n k t i va d is p e tc h e r lik p o stla ri). o d a t d a , o d d iy
t e m i r y o ' l l a r n i n g a j r a t i s h p u n k t l a r i b i l a n b i r m a y d o n c h a d a
j o y l a s h i b y o ' l o v c h i l a r n i n g T H M d a n o d d i y t e m i r y o ‘lla rg a
q i y n a l m a y o s o n o ‘tib olish la rig a i m k o n b eradi.
5.60-rasm.
T H M y o 'l i n i n g ustki tuzilishi: 
о
—y o 'l ustki tu z ilm a s in in g u m u m i y k o 'rin is h i;
6—re lsnin g shpalga m a h k a m ia n i s h i
T H M u c h u n a jr a tm a m a y d o n ( п о л о с а о т ч у ж д е н и я ) b e l­
g ila n g a n b o 'lib . u n d a b e g o n a o d a m l a r va j o n i v o r l a r n i n g bo'li- 
s h ig a y o ‘l q o ‘yilm aydi.
108

---

T H M yoM larini l o y i h a l a s h d a u n i n g tra s s a s id a g i b u rilish
e g r ila rin in g radiusi 4 — 7 km o lin a d i. B o ‘y l a m a p ro f ild a vertikal 
egri la rn in g ra d iu si 15— 30 km o lin a d i. B urilish e g r ila rid a tash q i 
izdagi rels ichki izdagi relsga n is b a ta n k o ‘pi bilan 125 d a n 180 
m m g a c h a k o 'ta r ila d i. Bu esa o d d iy p o y e z d la r n in g T H M y o ‘llari 
b o 'y l a b k ich ik te z lik la rd a h a r a k a t l a n i s h i d a j id d iy x a v f t u g 'd ir a d i.