A sh. Shorustam ov, R. Y. Abdullayev

tovar idorasida (k o n t o r a ) tash ish haqi m ax su s T arif am alno- 
masi ( Т а р и ф н о е р у к о в о д с т в о ) a so sid a h iso b lan ad i va n a k la d - 
n o y g a y o z ib q o 'y i l a d i . U n d a n ta s h q a r i, t e m i r y o 'l l a r o rtis h , 
tushirish, tortish va s h o x o b c h a y o 'lla rg a uzatish b o 'y ic h a q o ‘- 
s h i m c h a y ig 'm a la r oladi. A ksariyat te m iry o 'l b o 'lim la r id a tashish 
h a q i z a m o n a v i y h is o b la s h tiz im la r i b ila n j i h o z l a n g a n m i n -
ta q a v iy te x n o lo g ik m a r k a z t o m o n i d a n h is o b la b u n d irila d i.
T o v a r i d o r a s i d a n a k l a d n o y a s o s i d a y o 'l a x b o r o tn o m a si 
( д о р о ж н а я в е д о м о с т ь ) tu zilad i. A x b o r o t n o m a ta sh ish rejalari- 
n in g bajarilish ro 'y x a tin i tu z is h va h is o b o t u c h u n , y u k kelgani 
h a q id ag i va ta sh ish h a q l a r i u n d irilg an lig i h a q id a g i h is o b o tla r
u c h u n k erak b o 'la d i.
T a r o z i b o n t o m o n i d a n h a r b ir o rtilg a n v a g o n u c h u n vagon 
varaqasi ( в а г о н н ы й л и с т ) tu zilib , u n d a v a g o n va y u k j o ' n a t -
m a la r i h a q id a g i m a ’l u m o t l a r n a k l a d n o y r a q a m i b ila n k o ' r ­
s atilad i. V a g o n v a r a q a s i b o 'y i c h a tu s h ir is h v a q tid a y u k n in g
m avjudligi tek sh irilad i va p o y e z d m a ssasin i t o p i s h d a v a g o n ­
lardagi y u k la r m assasi h iso b g a olin ad i.
Y u k la r n i ta s h is h hujjatlari te x n ik id o ra g a y u b o rilib , u y erda 
h a r b ir tu z ilg a n p o y e z d v a g o n la r i u c h u n p o y e z d hujjati — 
natura varag'i tu zilad i. N a t u r a v a r a g 'i d a p o y e z d ra q a m i , p o y ez d
tu z ilg a n va oxirgi m a n z il stan siy alari, v a g o n la r n in g tark ib d a g i 
ta r tib r a q a m la r i, p o y e z d m assasi, uzu n lig i va b o s h q a m a ’lu ­
m o t l a r k o 'r sa tila d i. N a t u r a v a r a g 'i b o 'y i c h a p o y e z d la r q abul 
q ilin a d i va to p s h irila d i, yu k hujjatlari terilad i, q a b u l q ilin a d i va 
to p s h irila d i, s ta n s iy a la r d a p o y e z d la r ta r q a tila d i va q a y ta tu ziladi.
H o z ir d a yu k va p o y e z d h u jjatla rini tu z i s h n i n g m a s h i n a -
la s h tirilg a n tiz im la ri m a v ju d b o 'l i b , u la r y o r d a m i d a h a r b ir 
v a g o n n i n g t e m i r y o 'l t a r m o q l a r i d a tu r g a n o 'r n i va h a r a k a t -
2 4 6

---

Ian ish ini k u z a tis h va kcrakli h iso b o t hujjatla rin i tu zish i m k o -
niyati m a v ju d b o ‘ladi.
M ijo z la r t o m o n i d a n j o b n a tila d ig a n a y r im y u k l a r ta s h is h
ja r a y o n i d a tegishli sh a rt va s h a r o itla r t a 'm i n l a n i s h i n i t a la b e tadi. 
M a s a la n , d o n m a h s u l o t la r i n i ta s h is h o l d i d a n t o z a l a n g a n va 
y uvilgan, a y rim la ri esa y u v is h d a n o ld in d e z in fe k siy a qilin g a n
y o p iq v a g o n la r d a bajarilishi kerak.
R u d a , k o ' m i r va b o s h q a q i s h d a q o t i b q o lis h i m u m k i n
b o ' l g a n y u k l a r o l d i n d a n q u r i t i b s u v s i z la n tir ilis h i, o m m a v i y
ra v ish d a tu s h irila d ig a n m u z la b q o lg a n y u k la r tu s h iris h p u n k t -
larida m a x su s isitkichlar y o r d a m i d a isitilishi yoki m e x a n i k u su ld a
y u m s h a tilis h i kerak.
T e m i r y o ' l l a r d a y o n u v c h a n , p o r t l o v c h i v a b o s h q a o g ' i r
o q i b a t l a r k e l t i r i b c h i q a r i s h i m u m k i n b o ' l g a n y u k l a r h a m
t a s h i l a d i . B u n d a y y u k l a r xavfli y u k l a r d e y ilib , issiq lik va 
k im y o v iy t a ’sirc h a n lig i b o 'y i c h a (p o r tlo v c h i m o d d a l a r , siqilgan 
va su y u ltirilg a n g a z la r, o 'z - o ' z i d a n y o n ib k e tu v c h i m o d d a l a r va 
b o s h q a l a r ) g u r u h l a r g a a j r a t il a d i . B u n d a y g u r u h l a r n i n g h a r
b irin i ta s h is h u c h u n tegishli s h a r t - s h a r o i t va t a r t i b - q o i d a l a r
b e lg ila n g a n b o 'l i b , u larg a a m a l qilish m ajb u riy d ir.
T e m i r y o 'l tr a n s p o r ti d a h a m d a a r a la s h t e m i r y o 'l - a v to m o b i l
v a t e m i r y o ' l - s u v y o ' l l a r i b o ' y l a b y u k l a r n i k o n t e y n e r l a r d a
ta s h is h k e n g ta rq a lg a n . K o n t e y n e r parki t e m i r y o 'l l a r d a u n i v e r ­
sal k o n t e y n e r l a r d a n va j o 'n a t u v c h i l a r g a tegishli m a x s u s (te z
b u z i l u v c h a n , q u y ib ta s h ila d ig a n v a b o s h q a y u k la r u c h u n ) yuk 
k o n t e y n e r l a r i d a n ib o rat. K a tta to n n a j l i, m assasi 20 t va u n d a n
k o 'p b o 'l g a n k o n t e y n e r l a r d a y u k la rn i ta sh ish te z k o r lik b ilan 
rivo jlan ib b o r m o q d a .
J o 'n a t u v c h i o m b o r l a r i d a o rtilg a n k o n t e y n e r l a r a v to m o b illa r
b ila n te m i r y o 'l stan siy asig a ta s h ib keltirilib k r a n la r y o r d a m i d a
k o n t e y n e r m a y d o n c h a s i g a tu s h irila d i, k eyin u y e r d a n t e m i r ­
y o 'l p la tf o r m a la r ig a o rtila d i. Borish m a n z il stan siy asig a y e tg a n -
d a n k eyin k o n t e y n e r l a r u y erdagi k o n t e y n e r m a y d o n c h a s i g a
tu s h irila d i yoki a v to m o b illa r g a o r tib o l u v c h ila r o m b o r i g a y e t- 
k az ib bcrila d i.
K o n t e y n e r l a r k o 'p m a r t a q a y ta f o y d a la n ila d ig a n ta s h u v c h i 
t a r a b o ' l i b , y u k l a r n i g ' i l o f l a m a y t a s h i s h , y u k l a r n i o ' r a s h
m a t o l a r i , m e ta ll l e n t a l a r va m ix la rn i te ja s h i m k o n in i b e ra d i. 
K o n t e y n e r l a r d a ta sh ish y u k la rn i j o 'n a t u v c h i o m b o r i d a n o l u v ­
c h i o m b o r i g a c h a o ra liq b a z a la r d a q a y ta is h la m a y y e tk a z ish va
2 4 7

---

ortish -tu sh irish ishlarini to 'liq m exanizatsiyalash im k o n in i beradi. 
M e h n a t s a m a r a d o rlig i m a y d a j o ' n a t m a l a r bilan ta sh ish g a n is­
b a t a n 4 — 5 m a r o t a b a u n u m l i r o q b o 'la d i. U m u m a n y u k la rn i 
k o n t e y n e r l a r d a ta s h is h sezilarli iqtisodiy s a m a r a b e ra d i.
T e m i r y o 'l lin iy a la rid a m a x su s k o n te y n e r li p o y e z d la r h a r a -
k a tin i ta sh k il qilish y u k la rn i t e z k o r y etk az ish m a q s a d i d a y o 'lg a
q o 'y ila d i. K uc h li k r a n la r , k o n te y n e r la r n i ilish va b o 's h a tis h n i 
a v t o m a t l a s h t i r u v c h i m o s l a m a l a r b ila n j i h o z l a n g a n k o n t e y n e r
s ta n s iy a la r h a m tash k il e tilg a n . A y rim t e m i r y o 'l l a r k o n t e y ­
n e r la r n i ta s h is h b o 'y i c h a z a m o n a v i y h iso b la sh v o sitalari — 
k o m p y u t e r l a r b ila n j i h o z l a n g a n , „ А В Т - k o n t e y n e r " — k o n t e y ­
n e r l a r n i t a s h i s h n i n g a v t o m a t l a s h g a n b o s h q a r i s h t i z im i d e b
n o m l a n u v c h i t i z im la r ishga tu sh irilga n.
M D H davlatlari te m i r y o T l a r i d a y u k la rn i 20 va 30 to n n a li 
k o n t e y n e r l a r d a j o 'n a t u v c h i o m b o r i d a n o lu v ch i o m b o r i g a c h a h a r
xil t r a n s p o r t tu r la r in i q o 'l l a b y e tk a z u v c h i y a g o n a k o n t e y n e r
tr a n s p o r t tizim i h a m a m a lg a oshirilg an va u s h b u t i z i m d a ishlarni 
k o m p l e k s m e x a n i z a t s iy a l a s h va a v t o m a t l a s h t i r i s h v o sita la rin i 
q o 'l l a s h ken g y o 'lg a q o 'y ilg a n . K a tta to n n a jli k o n te y n e r la r n i 
x a lq a r o ta s h is h la r d a k e n g q o 'l l a s h ta sh ish m a so fa sin i sezilarli 
d a r a ja d a k a m a y tirish i m k o n in i b eradi.
T e m i r y o 'l l a r d a g 'ilo f li- q a d o q li y u k la rn i p a k e tla r d a (o 'r a lg a n
h o l d a ) ta sh ish u la r n i „ v a g o n - a v t o m o b i l" va a k s i n c h a v a r ia n t-
lard a q a y ta o rtis h ishlarini to 'l i q m e x a n iz a ts iy a la s h g a i m k o n y a ­
ratadi. Paketlarda tashish tegishli tashish xarajatlarini 15—3 0 %
te ja b , o r t i s h - t u s h i r i s h is h la rid a m e h n a t s a m a r a d o r lig in i 3 —4 
b a r o b a r o s h ir a d i. B u n d a a v t o m o b i ll a r n i n g v a g o n l a r n i n g yu k
ishlari o s tid a tu rish i keskin q isq a ra d i. Y u k la rn i p o d d o n l a r g a
( t a g l i k l a r g a ) q o ' y i s h u l a r n i q a v a t - q a v a t t a x l a b o m b o r x o n a
m a y d o n l a r id a n to 'l i q fo y d a la n ish i m k o n in i beradi.
V a g o n la r n in g y u k k o 'ta r is h q o b iliy a tid a n to 'l i q fo y d a la n ish
u c h u n y u k la rn i z ic h la s h tir ib o rtish usullari k e n g q o 'lla n ila d i. 
M a s a la n , y o g 'o c h m a te r ia lla r n i o c h iq v ag o n la rg a p a k e tli va te p a
q is m id a g a b a r itn in g to ra y g a n y u q o ri qism i b o 'y i c h a „ s h a p k a "
b ila n o rtish yu k h a jm in i k o 'p a y tira d i.
T a s h is h j a r a y o n i d a y u k la rn i t e z k o r va sifatli sa q la b t a s h i s h ­
ga a l o h i d a e ’t i b o r q a ra tila d i. S h u m a q s a d la r d a y u k n in g d arajasi, 
ta s h is h u suli, turi va tezligiga q a r a b ta s h is h m u d d a tla r i belg i­
l a n a d i . T a s h i s h s h a r t n o m a l a r i n i n g b a ja r ilis h i, v a g o n l a r n i n g
o r t i q c h a u n u m s i z tu r ib q o lis h i, v a g o n l a r n i b e r is h va olish
2 4 8

---

v a q t l a r i d a y o ' q o t i s h l a r b o ‘y i c h a j a v o b g a r l i k t e m i r y o ‘1 N i z o -
m i g a m u v o f i q , t e m i r y o f i l a r , j o ‘n a t u v c h i l a r v a o l u v c h i l a r
z i m m a s i g a y u k l a n a d i va te g is h li j a r i m a l a r s o lib t a r t i b s a q -
la n a d i.
Y u k ish la rin i b a ja rish , ularn i saq lash u c h u n te m ir y o f ila r
y o p iq o m b o r l a r , k o n t e y n e r , t o ‘k m a y u k m a y d o n l a r i , ta ro z i 
x o bjaligi h a m d a b o s h q a in s h o o t va q u r i l m a l a r m a jm u y i bilan
t a 'm i n l a n g a n . T e m i r y o d y o p iq o m b o r ic h k a r isid a yoki ta s h -
q a r id a jo y la s h g a n b ofiishi m u m k i n . Y u k la r n i k o ‘p q a v a tli qilib 
ta x lo v c h i k ra n la ri b o d g a n o m b o r l a r h a m m avjud.