A. V. Umarov, G’. I. Muxamedov, X. O. Qo’chqorov // Polimerli kompozit materiallar fizikasi

3.4-rasm. Yo’nalishli pardalar (PTEF, UPS, PA, sellofan) va tola PA 
mustahkamligiga suvni ta’siri. 
Qiziqarlisi, oziq-ovqat mahsulotlarini joylovchi qutilar 
tayyorlashda, tibbiyot va biotexnologiyada ko‘plab ishlatiladigan 
materiallarda ham shunday holat kuzatiladi. 
Shu bilan bir vaqtda polimer sirtida yutilgan namlik, yangi 
sirt hosil bo‘lishiga va mikrodarzlar hosil bo‘lishini yengil-
latishga o‘z navbatida esa, mahsulotni kerakli xossalarini yo‘q 
qilishga olib kelishi mumkin.
Namlikni gidrofil to‘ldiruvchiga ega (yog‘och uni, opilka, 
ko‘mir tolalar) kompozit plastiklar xarakteristikalariga salmoqli 
ta‘siri borligi aniqlangan.
Masalan yog‘och–pardali plastiklarni nam yutishi 30% gacha 
yetishi mumkin. Ularda fenolokrezolono-formaldegidli matritsa-
lardan foydalanish nam yutishni 1-3% gacha kamaytiradi.
Termoplastli matritsaga ega kompozitlarni reaktoplastinka-
larga nisbatan namga chidamliligi yuqori bo‘ladi. Lekin esdan 
chiqmasligi kerakki, sinchlangan plastiklar va kompozitlarda nam 
yutishi sharoiti ―polimer matritsa- to‘ldiruvchi‖ chegaralari 

---

128 
bo‘yicha ro‘y beradi. Shuning uchun sistemani nam yutish 
jarayoni komponentalarni fizik-kimyoviy xossalari nisbatlariga, 
hamda kompozit tayyorlash texnologiyasiga bog‘liq bo‘ladi. 
 
III bobga doir savollar 
1. Polimer materiallarning mexanik xossalarini xarakterlang. 
2. Polimerlar buzilish mexanizmi nimalardan iborat? 
3. Polimer materiallarni mexanik xossalari kristallanish daraja-
siga qanday bog‘langan? 
4. Mustahkamlik chegarasini belgilovchi omillar nimalardan 
iborat? 
5. Dinamik va statik charchash nima? 
6. Kristal polimerlar cho‘zilishini qanday bosqichlari ma‘lum? 
7. Polimer kristallar elastiklik modullarini orttirish uchun 
nimalar qilish kerak? 
8. Deformatsion kuchlar bo‘lganida material ichida qanday 
o‘zgarishlar bo‘lishi mumkin? 
9. Darzlanishni oldini olishda nimalarga e‘tibor berish kerak? 
10. Buzilish mexanizmida termodinamik yondashuv nimalarga 
tayanadi?