A. V. Umarov, G’. I. Muxamedov, X. O. Qo’chqorov // Polimerli kompozit materiallar fizikasi

 
6.1-jadval 
Turli jarayonlar uchun koeffitsiyentlarni aniqlash 
Materialning 
fizik xossasi 
Mikrosoha uchun 
tenglamalar 
(komponentalarda) 
Komponentalar 
chegara sirtidagi 
chegaraviy 
shartlar 
Geterogen 
sistemaning 
makrosohalari 
uchun 
tenglamalar 
Issiqlik 
o‘tkazuvchanlik 
λ 
0




qi
i
i
qi
j
div
T
j

n
T
n
T
i
i
i
i







1
1


0




q
i
i
q
j
div
T
j

Elektr 
o‘tkazuvchanlik 
ζ 
0




ei
i
i
ei
j
div
j


n
n
i
i
i
i







1
1




0




e
e
j
div
j


Dielektrik 
singdiruvchanlik 
ε 
0




i
i
i
i
D
div
D


n
n
i
i
i
i







1
1




0







j
div
D
Magnit 
singdiruvchanlik 
μ 
0


i
i
i
i
B
div
H
B

n
n
i
i
i
i







1
1




0




B
div
B


Diffuziya D
i
0




im
i
i
im
j
div
C
D
j
n
C
D
n
C
D
i
i
i
i







1
1
0




m
m
j
div
C
D
j

---

249 
To‘ldiruvchi kontsentratsiyasi yuqori bo‘lgan kompozitlar-
ning xossalari ko‘proq to‘ldiruvchi zarrachalari orasidagi tuta-
shuv qarshilik bilan aniqlanadi. Ammo adabiyotlarda real kompo-
zitsion materiallardagi tutashuv qarshiliklar kattaliklari haqidagi 
ma‘lumotlar deyarli uchramaydi. Bu ularni eksperimental aniq-
lashga urinishdagi paydo bo‘ladigan katta qiyinchiliklar bilan 
bog‘liq. 
Ancha vaqtgacha kompozitlardagi tutashuv qarshilikni hisob-
lash uchun tutashuvning klassik nazariyasidan foydalanilgan. 
Bunda ―elektr tutashuv‖ tushunchasini elektr toki o‘tkaza 
oladigan ikki o‘tkazgichning mexanik ulanishi deb tushunilgan. 
Tutashuv qismida tok chiziqlari naparallel bo‘lib qoladi, ya‘ni 
tutashuv oldiga yig‘iladi, bu esa o‘tish qarshiligini paydo 
bo‘lishiga sabab bo‘ladi. 
Lekin so‘nggi vaqtlarda, zaryad tashuvchilarning o‘tishi faqat 
bevosita kontakt orqali emas, balki to‘ldiruvchining zarrachalari 
orasidagi yupqa polimer pardalar orqali ham bo‘lishi mumkinli-
gini tasdiqlovchi yangi ma‘lumotlar paydo bo‘lmoqda. Bunda 
tutashuv qarshilik sifatida ana shunday zarrachalar orasidagi qar-
shilikni tushunish kerak. 
Qalinligi d<500 nm bo‘lgan yupqa polimer qatlamlar bilan 
ajratilgan zarrachalarga ega bo‘lgan polimer kompozitlardagi 
tunnel ko‘chish mavjudligi ko‘plab ishlarda ko‘rsatilgan va 
shubha tug‘dirmaydi. Shu bilan birga zaryad tashuvchilarni ancha 
qalin pardalardan ham o‘tish imkoni borligini ko‘rsatuvchi 
ma‘lumotlar mavjud. 
Kompozitlarning xossalarini boshqarish imkoniyati: 1) 
tutashuv qarshilikni o‘zgarishi hisobiga to‘ldiruvchi dispersligini 
o‘zgarishi (uzunlik birligidagi tutashuv sonlarini kamayishi yoki 
ortishi) hisobiga amalga oshirish mumkin; 2) to‘ldiruvchi zarra-

---

250 
chalarini majburiy taxlash va ularni aralashmalar tayyorlashdagi 
optimal usuli, tokli shakllantirish yoki mahsulotni presslash orqali 
yaqinlashtirish hisobiga; 3) qotish holatini tanlash va to‘ldiruvchi 
sirtini bog‘lovchi bilan fizik-kimyoviy o‘zaro ta‘sirini inobatga 
olgan holda termik qayta ishlov, ba‘zi hollarda ushbu o‘zaro 
ta‘sirni ta‘minlash uchun bog‘lovchini modifikatsiyalash hisobiga 
amalga oshirish mumkin.
Hozirda elektr, issiqlik, magnit maydonlarni hisoblovchi 
kuchli hisoblash dasturlarining paydo bo‘lishi kompozitlarning 
xossalarini modellashtirishga imkoniyat bermoqda. 
Bunday hisob-kitoblarning asosiy qiyinchiligi geometrik 
modelni tuzib olishda, chunki u ko‘p mexnat talab qiladi. 
Ayniqsa, uch o‘lchovli masalalar uchun. Geometrik model 
tuzilgandan so‘ng (6.1-rasm) hisoblash uchun komponent 
xossalari va chegaraviy shartlar beriladi. Komponent xossalarini 
yoki materialga qo‘yilgan kuchlanish (―yuklama‖) lar kattaligini 
o‘zgartirib, bir modelda hisoblash natijalarni kompleks to‘plamini 
olish mumkin.