A. X. Rasijlov, K. G. Baxadirov materialshunoslik va konstruksion

Po‘lat yuzasini azotga to‘yintirish
Po‘lat yuzasini azotga diffuzion to ‘yintirish azotlash deb ataladi. 
Azot po‘lat tarkibidagi metallar bilan birikib n itrid lar hosil qiladi. 
Buyum yuzasida hosil b o igan nitridlar evaziga nisbatan yuqori 
haroratlarda yuzaning qattiqligi barqaror bo iad i, korrozziyabardoshligi 
va ishqalanib yeyilishga chidamliligi ortadi.
Azotlash natijasida buyum yuzasida hosil b o ig a n fazalami tahlil 
qilishda FeN diagrammasidan foydalanish kerak (4.4-ra.sm).
4.4-rasm. Temir-azot holat diagrammasL
Buyum yuzasida quyidagi fazalar hosil boiaudi: azotning- 
icinirdagi qattiq eritmasi; temirning-modifikatsiyasi asosidagi qattiq
63

---

eritma; temir nitridlari (FeN, Fe
3
N) asosidagi qattiq eritmalar; 450°C 
haroratda azot miqdori 11,35 % boiganda Fe2N ham hosil boiishi 
mumkin.
Tarkibida 0,1-0,4% uglerod b o ig an uglerodli va legirlangan 
p o ia tlar 500-600°C da azotga to ‘yintiriladi. Azotlangan qatlamning 
qattiqligi, ishqalanishga, toliqishga chidamliligi va korroziyabar- 
doshligi oshadi.
Azotlash jarayoni 500-560°C da p o ia t yuzasidan ammiak gazini 
m a iu m tezlikda o‘tkazish y o ii bilan olib boriladi. Yuqori haroratda 
ammiak quyidagi reaksiya bo‘yicha parchalanadi va atomar azotga 
ajraladi:
2NH
3
= 2N + 3H
2 
Atomar holatdagi azot buyum sirtiga singadi. Natijada uglerodli 
poiatlam ing yuzasida FeN, FeN
4
fazalar hosil boiadi. Azotlangan 
qatlamning qalinligi azotlash harorati va vaqtiga, gazning tozaligiga 
b o g iiq boiadi. Azotlash uzoq davom etadigan jarayon. Buyumlar 
azotlanganda har 
1 0
soatda 
0 ,1
mm qalinlikdagi qatlam hosil boiadi. 
Buyumlami azotlashdan oldin barcha termik va mexanik ishlovlardan 
o ‘tkazilgan b o iishi kerak. Ba’zi hollarda azotlashdan keyin nozik 
jilvirlash bajariladi.
Azotlangan p o ia t ammiak muhitida 200-3 00°C haroratgacha 
pechda, so‘ngra havoda sovitiladi.