A. X. Rasijlov, K. G. Baxadirov materialshunoslik va konstruksion

Mineralokeramik materiallar. So‘nggi yillarda asbobsozlik 
materiallarining yangi turi mineralokeramik qattiq qotishmalar ishlab
68

---

chiqarish sanoat miqyosida o ‘zlashtirildi. Mineralokeramik qattiq 
qotishmalar turli oicham va shakldagi plastinalar tarzida tayyorlanadi 
va xuddi 
metallokeramik qattiq qotishmalar kabi, kesuvchi 
asboblaming tishi uchun ishlatiladi.
Mineralokeramik plastinkalar tarkibida qiyin suyuqlatiadigan 
A1
2
03, Cr
2
03, Si02, Cr0
2
b oigan mineral materialni presslash va 1750- 
1900°C haroratda qovushtirish y o ii bilan tayyorlanadi. Bunday 
plastinalaming qattiqligi Rokvell bo‘yicha 91—95 ga yetadi (HRA = 
91-95). Mineralokeramik plastinalar yeyilishga chidamli boiadi, 
1200°C gacha qizdirilganda ham kesish xossalarini yo‘qotmaydi va 
oksidlanmaydi. shuningdek, boshqa qotishmalarga qaraganda ko‘p 
marta arzon turadi, shu sababli, ular p o ia t va cho'yan tanavorlardan 
kichik kesimli qirindi yo‘nib, katta (400-500 m/min) tezlik bilan 
tozalab kesishda keng koiam da ishlatiladi. Ammo ular ancha mo‘rt, 
issiqlik o ‘tkazuvchanligi past va egilishdagi mustahkamlik chegarasi 
metallokeramik qotishmalamikidan 4-5 baravar, tezkesar poiatlam i- 
kidan esa 10-12 baravar kichik boiadi. Mineralokeramik qotish- 
malaming issiqlik o ‘tkazuvchanligi past boiganligidan, ular tez va 
notekis qizdirilsa, darz ketishi mumkin. Ana shu kamchiliklari tufayli 
mineralokeramik plastinalaming ishlatilishi cheklangan. Mineraloke­
ramik qattiq qotishmalaming ИХБ-13, X~14, JDK -1 8 markalari 
mavjud. Hozirgi vaqtda mikrolit deb ataladigan JIM-332 markali 
mineralokeramik plastinalar, ayniqsa, keng koiam da ishlatiladi. Ular 
ish jarayonida 1200°C gacha qiziganda ham o‘z qattiqligini yo‘qot- 
maydi.
Hozirgi vaqtda ko‘p -uch, besh va olti qirrali (yoqli) mineralo­
keramik plastinalar ishlab chiqarilmoqda. Bunday plastinalaming bir 
qirrasi o ‘tmaslansa, charxlab o ‘tirilmay, ikkinchi qirrasi bilan kesadi- 
gan qilib o ‘matiladi va hokazo.
Mineralokeramik plastinalar ikki variantda: oldingi yuzasi yassi 
va qirindi chiqaravchi ariqchali qilib tayyorlanadi. Plastinalar keskich 
kallagiga yo kavsharlash y o ii bilan yoki mexanik usulda mahkamla- 
nadi. Mexanik usulda mahkamlanadigan plastinalarda keskich 
kallagidagi shtir uchun maxsus teshiklar boiadi.