A. X. Rasijlov, K. G. Baxadirov materialshunoslik va konstruksion

IP
HB
= ............. ..................
x.D(D-jD2- d 2)
bu yerda, D
- zoldirning diametri, mm;
d  -zoldirning namunada qoldirgan izi diametri, mm.
Sharcha izining diametri maxsus lupa (1.11-rasm) yordamida 
oMchanadi.
\P
Zoldir 
Namuna
1.10-rasnu Namuna qattiqligini 
Brinell usulida aniqlash.
lupasL
b)
1.12-rasm. Qattiqlihni Rokvell usulida aniqlash:
a) umumiy va b) sxematik ко ‘rinishi.
21

---

Qattiqligi yuqori boMgan (toblangan, sementitlangan) buyumlar 
qattiqligi Rokvell usulida (DS 9013-59) aniqlanadi (1.12-rasm) .
Rokvell usulining Brinell usulidan farqi shundaki, bu usulda 
qattiqlik zoldir qoldirgan izning yuzi bilan emas, balki namunaga 
botirilgan olmos konus yoki toblangan zoldir qoldirgan izning 
chuqurligi bilan aniqlanadi. Rokvell usulida namunaga ta’sir etuvchi 
kuch va botiriladigan uchlik material turiga ko‘ra o ‘zgartiriladi. 
Rokvell usulida qattiqlik sinash jarayonining o ‘zida indikator (1.12- 
rasm) shkalasidan o ‘qiladi. Indikator shkalasi qora va qizil rangda 
boMadi. Olmos konus uchlik qo‘yilib, kuch 60 va 150 kG boMganda 
qattiqlik С (qora) shkaladan o ‘qiladi. T a’sir ettirilgan kuch 60 kG 
boMganda qattiqlik HRA bilan 150 kG boMganda esa HRC bilan 
belgilanadi. Botiriladigan uchlik poMat zoldir, kuch 100 kG boMganda 
qattiqlik В (qizil) shkaladan o‘qiladi va HRB bilan belgilanadi.
Qotishmalaming cho'zilishdagi mustahkamligini sinash amalda 
keng tarqalgan boMib, bunda uning elastik va plastik xossalarini 
aniqlash mumkin. Buning uchun maxsus namuna (1.13-rasm) 
tayyorlanib, sinash mashinasi qisqichlariga mahkamlanadi. Mashina 
yurgizilgach, asta-sekin oshib boruvchi kuch ta’sirida namuna cho‘zila 
boshlaydi. Kuch ma’lum qiymatga yetgach, namunaning biror qismi 
ingichkalashib bo‘yincha hosil boMadi va uziladi (1.14-rasm).
1.13-rasm. Qotishmaning cho‘zilishdagi mustahkamligini aniqlashda 
ishlatiladigan namuna.
22

---

Namunani sinashda u uzilmay chidash bergan eng katta 
(maksimal) kuch (R) ning, shu namuna ko‘ndalang kesimi yuzi (F) ga 
nisbati qotishmaning cho ‘zilishdagi mustahkamlik chegarasi deyiladi.
Mustahkamlik 
chegarasi p t , 
uagruzkasi
,л ■ i 
Pc
Oqisb
chegarasi 
5
nagruzkasi