A. X. Rasijlov, K. G. Baxadirov materialshunoslik va konstruksion

List materiallami shtamplash. Turli materiallardan tayyorlangan 
listlar, tasmalar, polosalar tarzidagi prokatlardan yupqa devorli
153

---

fazoviy buyumlar tayyorlashga list shtamplash deb ataladi. List 
shtamplash shtamplar yordamida press bilan yoki pressiz (32-rasm) 
bajariladi. Shtamplanadigan listlaming qalinligi 0,15-60 mm gacha 
bo‘ladi. Listlar yupqa (qalinligi 4 mm gacha) va qalin listlarga 
(qalinligi 4 mm dan ortiq) bo‘linadi. Yupqa listlaming hammasi, 
asosan, sovuqlayin shtamplanadi, 15-20 mm dan qalin listlami albatta 
shtamplash oldidan bolg‘alash haroratigacha qizdirish talab qilinadi. 
Bu usulda ishlab chiqariladigan detallaming aniqlik sinflari asosan 4 
va 3 bo‘lib, soat detallaridan to bug‘ qozonlarining tubigacha, dengiz 
kemalarining detallari hamda yengil avtomobillaming 70 % dan 
ko'proq detallari shu usulda olinadi.
List shtamplash jarayonlari ikkita asosiy guruhga: ajratish va 
shakl о ‘zgartirish jarayonlari gumhiga bo‘linadi. Ajratish jarayonlari 
gumhiga qirqish, qirqib olish, o‘yib tushirish va boshqa jarayonlar; 
shakl hosil qilish jarayonlari guruhiga esa egish, botiq qilish, chetini 
ayirish, bort chiqarish, bo‘rttirish (shakl berish), siqish, list zarblash 
(relyefli shtamplash) va boshqa operatsiyalar kiradi.
Qirqishda list, polosa yoki tasmalardan ma’lum o ‘lchamli chala 
tanavorlar kesib olinadi.
Qirqib olishda chala tanavorlardan zamr shakldagi tanavorlar 
kesib olinadi.
Bunday operatsiyalami bajarishda tanavorlaming qalinligiga 
qarab diskli, richagli, parallel va qiya pichoqli qaychilardan 
foydalaniladi.
O'yib tushirish - listdan aylana, kvadrat yoki boshqa shaklli 
tanavor o ‘yib tushirish. Listdan disk shaklidagi tanavordan, bu 
tayyorlanmadan esa shayba hosil qilish o ‘yib tushirishga misol bo‘la 
oladi. 0 ‘yib tushirish operatsiyasi maxsus shtamplarda bajariladi.
Egish - list tanavordan egik buyum hosil qilish. Egish bir 
burchakli, ya’ni F-simon va ikki burchakli U-simon va boshqa 
turlarda bo‘lishi mumkin.