A. Y. Normurodova molekulyar fizika (risola) Toshkent – “Lesson press” – 2023

Nazorat savollari
1. Ikkinchi tur abadiy dvigateli deb nimaga aytiladi?
2. Termodinamikaning ikkinchi qonuniga ta’rif bering.
3. Sovitgich mashinalar deb qanday mashinalarga aytiladi?
2.6 - §. Yoqilg‘ining issiqlik berishi. Isitgichning foydali ish koeffitsenti

Issiqlik miqdorining manbai sifatida foydalanadigan har qanday moddaga yoqilg‘i deyiladi. Yoqilg‘ilar qattiq, suyuq va gazsimon holatda bo‘lish mumkin.

Yoqilg‘i yonganda ajraladigan issiqlik miqdori yoqilg‘ining massasiga proporsional, ya’ni
Q=qm (2.6-1)
Bu yerda m-yoqilg‘i massasi, q-yoqilg‘ining solishtirma yonish issiqligi deyiladi. (7.5-1) dan q ni topsak,
q= (2.6-2)
Demak, yoqilg‘ining solishtirma yonish issiqligi deb, massa birligidagi modda yonganda ajralib chiqadigan issiqlik miqdoriga aytiladi. Masalan: benzin uchun bo‘lsa, etil spirti uchun
Yoqilg‘i yondirilganda qurilmaning effektivligini xarakterlovchi kattalikka kurilmaning foydali ish koeffitsenti deyiladi. Qurilmaning foydali ish koeffitsenti yoqilg‘i yonganida hosil bo‘lgan foydali issiqlikni ko‘rsatadi.
(2.6-3)
Bu yerda Q_f - foydalanilgan issiqlik miqdori bo‘lsa, Q_yo - yonilg‘i yonganda hosil bo‘ladigan issiqlik miqdori. Ko‘pgina issiqlik mashinalarning FIK i 20-45% atrofida bo‘ladi.
Nazorat savollari

1. 
   Yoqilg‘ining solishtirma yonish issiqligi deb nimaga aytiladi?
   
2. 
   Solishtirma yonish issiqligi qanday birlikda o‘lchanadi?
   
3. 
   Yoqilg‘i yonganda qurilmaning effektivligi qanday aniqlanadi?
   

Masalalar yechish namunalari
1-masala. 1sm³ xajmdagi suvda nechta molekula bor? Suv molekulasining massasi nimaga teng. Suvning zichligini =10^{3 kg}/m³ deb oling.

Berilgan: V=1cm^3 =10^3kg/m^3	Yechish: 1) Suvning molyar massasi =18Ч10^-3kg/mol. 1sm^3 xajmda m=V=10^3Чkg/m^3Ч10^-6m^3=10^-3kg suv massasi bor 2) Bu massadagi molekulalar soni
N-? m0-?	ta.

3) molyar massasi =m₀N_A ekanligini inobatga olsak

2-masala. Normal bosimda hajmi V=60m³ bo‘lgan xonaning harorati T₁=280K dan T₂=300K ga ko‘tarilganda, bu xonadan qanday m massali gaz chiqib ketadi?

Berilgan: T1=280K T2=300K V=60m^3 0=1,29kg/m^3 T0=273K	Yechish: 1) Normal bosmda gazning zichligi 0, xarorati T0 bo‘lsa o‘zgarmas bosimda (R=sonst) gazning zichligi bilan harorati orasida quyidagi bog‘lanish mavjud bundan 2) Xuddi shu yo‘l bilan T2 temperaturaga tegishli
D m -?	zichlikni aniklaymiz:

;
3) bo‘lganligi uchun, xonadan harorat ko‘tarilishi tufayli chiqib ketgan gazning massasi

ga teng bo‘ladi.
4) Xisoblash:

3-masala. Xajmi V=10l bo‘lgan idishda massasi 10kg bo‘lgan kislarod bor. Gaz harorati 300K. Bu gazni T₂=350K xaroratda bosimini DR=3Ч10⁴Pa ga kamaytirish uchun idishdan qanday massali gazni chiqarib yuborish kerak?

Berilgan: