A yuldashev

3 -§ . Aksiz solig‘ining to ‘lash tartibi
0 ‘zbekiston Respublikasida ishlab chiqarilgan, aksizga tortiladigan 
tovarlar uchun ulaming qo'shilgan qiymat solig'i hisobga olinmagan hol-
74

---

dagi (aksiz solig'i sumniasini o 'z ichiga olgan) qiymati yoki tovarning fizik 
hajmi soliq solish obyekti hisoblanadi. Agar tovar ishlab chiqaruvchi aksiz- 
ga tortiladigan tovami natural haq yoki sovg'a sifatida bersa, soliq to'lov- 
chi tov;irni topshirish paytida tarkib topgan taqdirda hisoblab chiqariladi.
Aksiz solig'i summasini quyidagi formula bo'yicha belgilanadi:
(O x A) / 100 bunda:
О 
- o 'z ichiga QQS - siz, aksiz solig'ini o 'z ichiga olgan shartno- 
maviy (erkin) narxi;
A - aksiz solig'i stavkasi.
Daval xomashyosidan ishlab chiqaradigan mahsulotlarga aksiz soli­
g'ini hisoblashda, aksiz solig'i solinadigan mahsulotni sotish oboroti ushbu 
tovami ishlab chiqarishga doir ishlar qiymati va berilgan xom ashyo qiy- 
matidan kclib chiqib aniqlanudi Daval xomashyosini balansdan tashqari 
mahsulol ishlab chiqaniyotgan korxona hisobga oladi.
Agar Qonundn boshqa nnrsii ko'zda tutilmagan bo'lsa, aksiz solig'i 
aksizga tortiladigan tovar sotilgan oyning o ‘n kuni tugaganidan so'ng 
uchinchi kundan qoldinnay budjetga o'tkazilishi kerak. Soliq to'lovchl 
soliq ro'yxatidan o'tgan 
joydngi tcgishli soliq inspeksiyasiga har oyda, 
hisobot oyidan kcyingi oyning 20-kundan qoldirmay aksiz solig'i bo'yicha 
hisob-kitobni taqdim ctiuli.
To'lovchilar sotishning hiiqlqiy luijrnidan kclib chiqib va O'zbekiston 
Respublikasi Moliya Vazirligi hamda Davlat soli<) qo'm itasining 1997-yil 
19-noyabrdagi 36/97-96-son yo'riqnomasiga muvofiq hisoblab chiqqan 
aksiz solig'i summasi budjetga quyidagi muddatlarda to'lanadi:
-jo r iy oyning 1 3 -k u n ig ach a-jo riy oyning birinchi un kuni uchun;
- joriy oyning 23-kunigacha - joriy oyning ikkinchi o 'n kuni uchun;
- kcyingi oyning - 3 - kunigacha - hisobot oyning qolgan kunlari 
uchun.
Tovarga ilova qilinuvchi hujjatlarda ko'rsatilgan mahsulotni yuklab 
junatish kuni sotish sanasi hisobanadi.
O 'n kunlik to'lovlar bo'yicha kclib tushgan aksiz 
solig'i summasi 
davlat soliq xizmati organlari tom onidan soliq to'lovchilarning shaxsiy 
hisob varaqlarida «Soliq hisoblab yozish* va «Soliq to'lash»" kataklarida 
bir vaqtning o'zida aks ettirildi.
Aksiz to'lanadigan tovar O'zbekiston Respublikasi hududida aksiz 
solig'i to'langan xomashyodan ishlab chiqarilgan holda mazkur xomashyo 
bo'yicha to'langan aksiz solig'i summasini hisoblab yozish paytida hisobga 
olinishi kerak. Iste’mol idishiga quyish (qadoqlash) uchun aksizga tor­
tiladigan tayyor mahsulot oladigan korxonalarga ham ana shunday tartib 
tadbiq etiladi.
Masalan, keyin qadoqlash uchun paxta moyi oladigan korxonada 
budjetga to'lanadigan aksiz solig'i iste’mol idishiga qadoqlangan paxta 
moyi va transport idishida olingan paxta moyi bo'yicha hisoblab chi­
qarilgan aksiz soliqlari summalari o'rtasidagi farq sifatida aniqlanadi
Hisobga olingan aksiz solig'i summasi ustidan nazoratni amalga oshi- 
nsh uchun xomashyo (mahsulot) yetkazib beruvchilar tovarga ilova qilin-
75

---

gan hujjatlarda yuklab jo'natilgan mahsulot (xomashyo) bo'yicha budjet- 
ga to'lanadigan aksiz solig'i summasini alohida satrda ajratib ko'rsatilishi 
kerak. Agar harid qiiinayotgan aksizga tortiladigan xomashyo (mahsulot) 
bo'yicha aksiz solig'i summasi tovarga ilova qilinadigan hujjatlarda ajratib 
ko'rsatilmasa, u hisob-kitob yo'li bilan hisoblab chiqarilmaydi va tayyor 
mahsulot bo'yicha hisobga qabul qilinmaydi.
Hisobga olingan aksiz solig'i summasi alohida tahliliy hisob varaqada 
hisobga olinadi va tegishli ulush bilan ishlab chiqarishga xomashyoni hi- 
sobdan chiqarish darajasiga qarab, 68-«Budjet bilan hisob-kitoblar» hisob 
varag'i debitiga hisobdan chiqariladi.
Aksizga tortiladigan import tovarlar uchun bojxona haqidagi qonun 
hujjatlariga muvofiq belgilangan boj qiymati soliq solish obyekti hisob­
lanadi.
Aksizga tortiladigan import tovarlar uchun aksiz solig'i bojxonada 
rasmiylashtirilganiga qadar yoki rasmiylashtirish paytida to'lanadi.
Aksiz solig'i bo'yicha budjet bilan hisob-kitoblar hisobi 68-«Budjet 
bilan hisob-kitoblar» hisob varag'ining «Aksiz solig'i bo'yicha hisob- 
kitoblar» ilova hisob-varag'ida yuritiladi.
Aksiz solig'ining budjetga to'lanadigan summasi 46-«Mahsulot soti- 
lishi» hisob-varag'i debeti va 68-schyotning krediti bo'yicha aks ettiriladi. 
Aksiz solig'i summasini budjetga o'tkazish 68-schyotni debiti bo'yicha 
tegishli hisob varaqalar bilan korrespondensiyada aks ettiriladi.
Aksiz markalari olinganda 56-«Pul hujjatlari» schyotini debeti va 51- 
«Hisob-kitob» schyoti krediti bo'yicha buxgalteriya yozuvi yoziladi. Mar- 
kazlashgan mahsulot yuklab jo'natilishiga qarab quyidagicha buxgalteriya 
yozuvi yoziladi: 68-«Budjet bilan hisob-kitoblar» schyoti debeti va 56- 
schyot krediti.
Aksiz solig'ini hisoblash tartibi quyidagi tartibda olib boriladi. Aksiz 
solig'ini hisoblashda biz quyidagi formuladan foydalanamiz.
Oq-(SxlOO) 100-A
bunda: 0 - QQS-siz, aksiz solig'ini o 'z ichiga olgan shartnomaviy 
(erkin) narx;
S - korxonaning hisob-kitob narxi (normativ 
xarajatlar va foyda 
m e’yori);
A - aksiz solig'i stavkasi.
Aksiz solig'i summasini quyidagi formula bo'yicha aniqlanadi:
О • A /100
Aksiz markalari nominal qiymatini hisobga olishni 
aniqlash tartibi 
quyidagi jadval misolida aniqlandi.
76

---

M ah-
sulot
nomi
Sotishning
soliq
solinadigan
hajmi
Bclgila 
ngan 
stavka 
bo'yi­
cha ak­
siz so- 
lig‘i 
sum ­
masi
Soliq
solina­
digan
hajim
Bitta
aksiz
marka-
ning
qiymati
Aksiz 
marka- 
lar 
uchun 
hisob­
ga olish 
summas 
i 4/5
T o'lan­
gan 
aksiz 
solig'i 
summa 
si 3/6
Aroq
700000
455000
455000
0,14
1400
453600