Абатбай дәЎлетов

Графика - грекше grаphо – «жазыў» деген мәни билдиреди.
2
Пиктография - латынша piktus – «сүўрет» ҳәм грекше grаphо -«жазыў» сөзлеринен қәлип-
лескен.
3
Идеография - грекше idеа - «түсиник», grаphо - «жазыў» сөзлеринен қәлиплескен.

---

134 
Санларды билдиретуғын шәртли белгилер (1, 2, 3, 4 ҳәм т.б.) үндеў (!), сораў (?) 
белгилери буған айқын мысал бола алады. 
Бар сүўретлерден пайдаланатуғын пиктография жазыўы да, шәртли белги-
лерден символ ретинде пайдаланатуғын идеография жазыўы да тилдиң матери-
яллық тәрепин - сеслик тәрепин аңлатпайды. Жазыўдың бул түрлери арқалы ой-
пикирди толық билдириў қыйын ҳәм олар оғада көп сандағы шәртли таңбалар-
ды билиўди талап ететуғын еди. 
Жазыўдың раўажланыўының келеси басқышы буўын жазыўы болады. 
Сөздиң сеслик тәрепине кеўил аўдарыла басланды. Жазыўдың бул түри 
бойынша сөз буўынларға бөлинип, ҳәр бир буўын өзиниң шәртли таңбасына 
ийе болады. Ҳәзирги дәўирде буўын жазыўы қытай иероглиф жазыўы негизин-
де қәлиплескен япон тилинде жумсалады. 
Бизиң ҳәзирги жазыўымыз ең жетилискен жазыў болып, бул сеслик жазыў 
деп аталады. Сеслик жазыў бизиң эрамыздан бурынғы VII-VI әсирлерде әййем-
ги грек тилинде қәлиплескен. Грек әлипбеси тийкарында латын әлипбеси 
дүзилген. Сондай-ақ грек әлипбеси әййемги церковлық славян азбукасының 
жумсала баслаўына да себепши болған. Х әсирдиң Русьта христианлықтың 
рәсмий қабыл етилиўи менен жүдә ке ен жайған әўелги азбука тийкарында ҳәм 
латын әлипбесиниң тәсири менен Петр I тусында 1708-жылы орыс әлипбеси 
қайта дүзилди ҳәм ол айырым өзгерислери менен ҳәзир де қолланады.
1
Сеслик жазыў бойынша ҳәр бир сеслик типтиң (фонеманың) өз шәртли 
таңбаларына ийе болыўы сөзлерди фонетикалық жақтан тастыйықлаған бир 
пүтин көриниске келтирип турады. Тилде сеслер оғада көп екенлиги белгили. 
Бирақ жазыўда барлық сеслерди шәртли таңбалар менен белгилениў зәрүрлиги 
жоқ. Фонетикалық транскрипциясын берерде ғана сеслердиң фонетикалық 
жағдайларға байланыслы болған өзгешеликлерин қосымша шәртли таңбалар 
менен белгилеў мүмкин. Сонлықтан да фонетикалық транскриция менен әдет-
теги жазыўдағы әлипбениң айырмашылығы болады. Әдеттеги жазыўда сөзлер-
диң мәнисин ҳәм формасын өзгертиўге себепши болатуғын сеслердиң типин 
шәртли таңбалар менен белгилеўдиң өзи жеткиликли болады. Түрли фонетика-
лық жағдайлардың себебинен сеслерде болатуғын айырым өзгерислер (фонема-
ның реңклери) жазыўда сәўлелене бермейди.