Абдухалилов Дилшодбек Корабоевич худудий электр энергетикасини равожлантириш монография Андижон 2023 Абдухалилов Д. К. Худудий электр энергетикасини равожлантириш: монография

Elektr stansiyalarini jihozlash texnik samaradorligini aniqlashda xarajatlar va foydalarni birgalikda o‘lchashning uslubiy xususiyatlari

Электр станцияларини техник қайта жиҳозлашнинг мумкин бўлган вариантларини таҳлил қилиш иқтисодий ва молиявий самарадорлик кўрсаткичларини шакллантиришда муҳим рол ўйнайдиган бир қатор характерли хусусиятларни аниқлади. Ушбу хусусиятлар асосан учта ўзаро боғлиқ жиҳатларда намоён бўлади:

1) асосий воситаларни такрор ишлаб чиқаришни таъминлашда;
2) моддий, меҳнат ва табиий ресурслардан фойдаланиш нуқтаи назаридан электр энергия сини ишлаб чиқариш технологияларининг самарадорлиги даражасида;
3) инвестиция жараёнлари шароитида.
Шу муносабат билан танланган вариантлар гуруҳлари бир-биридан сези-
сезиларли даражада фарқ қилади, бу уларнинг кўрсаткичларининг
таққосланишини таъминлашда ҳисобга олиниши керак.
Вариантларнинг биринчи гуруҳига кўра (операцияни узайтириш), мавжуд асосий қувват ускунасининг хизмат қилиш муддати, юқорида айтиб ўтилганидек, 10-15 йилга кўпайиши керак. Ушбу гуруҳ ичида, муайян шароитларга (ташқи ва жойида) қараб, аввалги иш шароитларини сақлаб қолган ҳолда Энергия ускуналарини тўлиқ модернизация қилиш варианти ҳам, электр станцияларининг иш режимларини ўзгартириш билан ускуналарни модернизация қилиш комбинациясини ўз ичига олган вариантлар ҳам, электр станцияларининг иш режимларини амалга ошириш. екологик чора-тадбирлар мажмуаси, шунингдек, ҳа ёқилғисини алмаштириш билан.
Энергия ускуналарини "тоза" модернизация қилиш билан объектнинг асосий хусусиятлари деярли ўзгаришсиз қолади, яъни. "ахлоқий" ескиришнинг сезиларли даражаси сақланиб қолади. Шу муносабат билан, бундай ускунада электр энергия сини ишлаб чиқаришни камайтириш тавсия етилиши мумкин (асосан ёқилғини тежаш ва атроф-муҳитга зарарли моддаларнинг ялпи чиқиндиларини камайтириш). Самарадорликни оширишнинг асосий усулларидан бири бу электр станцияларини маневрли иш режимига ўтказишдир, бу маълумки, электр энергия сининг юқори алтернатив нархи билан тавсифланади. Шунингдек, ишлаб чиқариш қувватидан фавқулодда захира сифатида фойдаланиш мумкин.
Электр станциясининг ишлаши соҳасида ноқулай екологик вазият юзага келган тақдирда, ускунанинг ишлаш муддатини узайтиришга фақат объектнинг екологик хусусиятларини сезиларли даражада яхшилашни таъминлайдиган екологик тадбирлар мажмуасини амалга оширишда рухсат берилиши мумкин. Бу қоида тариқасида, электр станцияси участкасида катта ҳажмдаги реконструксия ишлари (янги тозалаш мосламаларини ўрнатиш, баcаларни юқорироқларига алмаштириш, техник сув таъминоти тизимини реконструксия қилиш ва бошқалар) билан боғлиқ бўлиши мумкин.). Мавжуд кўмир билан ишлайдиган электр станцияларининг екологик самарадорлигини оширишни таъминлайдиган асосий чора-тадбирлар уларнинг табиий газга айланиши (олтингугурт диоксидидан ташқари). Кўмир ёқилғисининг турини алмаштиришнинг техник имкониятлари ва шартлари асл (дизайн) ва янги ёқилғининг сифат хусусиятларининг ўхшашлик даражасига боғлиқ (калория қиймати, намлик, кул миқдори, кулнинг кимёвий таркиби, учувчан ҳосил ва бошқалар.).
Кўриб чиқилаётган вариантлар гуруҳининг асосий инвестиция хусусиятлари техник қайта жиҳозлаш учун бошқа вариантлар гуруҳларига нисбатан енг мақбулдир, бу қуйидагиларга боғлиқ:
- капитал қўйилмаларнинг нисбатан кичик миқдори;
- ускунани нисбатан қисқа вақт ичида модернизация қилиш имконияти,
қоида тариқасида, капитал таъмирлаш билан бирлаштирилган.
Иккинчиси операциянинг узлуксизлигини, шунингдек харажатлар ва натижалар ўртасидаги кичик кечикишларни таъминлайди. Камчилик-мавжуд ускуналарнинг операцион ресурсларини кўпайтиришнинг сезиларли чекланиши, бу уни алмаштиришнинг муқобил вариантларининг хизмат қилиш муддатидан 2-3 баравар паст. Бу таъмирлаш учун амортизация тўловларининг мос равишда ошишига олиб келади.
Техник қайта жиҳозлаш вариантларининг иккинчи гуруҳи ишлаб чиқариш қувватини оширмасдан мавжуд участкада электр станциясини тиклашни ўз ичига олади. Ушбу вариантлар гуруҳи учун самарадорлик кўрсаткичларини шакллантиришнинг ўзига хос хусусиятлари кўп жиҳатдан электр станциясини реконструкция қилиш шартларига боғлиқ бўлади. Шу муносабат билан, мос равишда қувват ускунасини жойлаштириш билан алмаштиришнинг иккита вариантини ажратиш керак:
1) мавжуд асосий бинода;
2) янги асосий бинода.
Вариантларнинг биринчисига кўра, техник ечимлар биринчи навбатда асосий бинони реконструксия қилишнинг ўзига хос имкониятлари билан белгиланади. Кўмир ёқилғисидан фойдаланганда, дизайн ишланмалари таҳлили шуни кўрсатадики, асосан қурилиш ўлчамларига "мослашиш" имконини берадиган олдинги турдаги қувват ускуналарини сақлашга еътибор қаратиш лозим. Шу билан бирга, энергия ускуналари хусусиятларининг бироз яхшиланишига (ёқилғи сарфи, атроф-муҳитга зарарли моддалар чиқиндилари, ишлаш учун меҳнат харажатлари) ишониш мумкин ва таъмирлаш хизмати) электр энергия сини ишлаб чиқаришнинг анъанавий усуллари имкониятлари доирасида. Табиий газда, худди шу турдаги анъанавий буғ қувват ускуналаридан фойдаланишнинг ўхшаш ўзгаришига қўшимча равишда, уларнинг ихчамлиги ва нисбатан кичик ўлчамлари туфайли циклли устки тузилмаларнинг вариантлари тубдан мумкин. Шу билан бирга, электр станцияларининг кўрсатилган хусусиятларининг сезиларли яхшиланиши таъминланади.
Шуни таъкидлаш керакки, кўриб чиқилган барча ҳолатларда мавжуд асосий бинода ускуналарни алмаштириш мавжудларни демонтаж қилиш ва янги қувват ускуналарини ўрнатиш билан боғлиқ кўп вақт талаб қиладиган ишларни талаб қилади. Бу ўз навбатида, реконструксия қилинган иссиқлик электр станциясининг мавжуд қувватини ва шунга мос равишда электр Энергия сини ишлаб чиқаришнинг потенциал ҳажмини узоқ вақт пасайишига олиб келади. Қабул қилинган асосий бинони реконструксия қилиш технологияси ўртача бир вақтнинг ўзида иккитадан кўп бўлмаган блокларни тиклаш бўйича ишларни бажаришни таъминлайди. Тайёргарлик даврини ҳисобга олган ҳолда, юқори қувватли электр станциясини тиклашнинг умумий давомийлиги 7-10 йил бўлиши мумкин. Ушбу даврда электр энергия сини ишлаб чиқаришнинг потенциали (ишлаб чиқариш қувватидан доимий фойдаланиш коеффициенти билан) йиллик ишлаб чиқариш ҳажмидан икки баравар кўпдир.
Электр жиҳозларини янги асосий бинога жойлаштириш билан электр станциясининг қувватини тиклашнинг муқобил вариантларига кўра (сайт шароитида чекловлар бўлмаган тақдирда), худди шу шартлар бирликларнинг standart ўлчамлари ва электр Энергия сини ишлаб чиқаришнинг технологик усуллари учун қабул қилиниши мумкин. худди шу тарзда қурилаётган янги КЕС учун вақт даври. Шу билан бирга, кўмир билан ишлайдиган электр станциялари учун ишлаб чиқариш қувватининг дастлабки қийматига нисбатан сезиларли даражада ошишини кутмаслик керак. Иккинчисини электр eнергия сини ишлаб чиқаришнинг янги технологиялари асосида техник қайта жиҳозлаш пайтида объектнинг екологик "тозалиги" нинг ошиши асосан екологик талабларнинг кучайишини қоплаши билан изоҳлаш мумкин. Бундан ташқари, муайян шароитларда бу мумкин ва сайт чекловлари (ёқилғи иншоотларини жойлаштириш, кул чиқиндилари ва бошқалар.). Шу билан бирга, табиий газдан фойдаланганда, олдинги бўлимда кўрсатилганидек, ПГУ-дан фойдаланиш нафақат объектнинг олдинги қувватини тиклашга, балки қулай сайт шароитида ҳам унинг сезиларли даражада ўсишини таъминлашга имкон беради.
Электр станцияларини техник қайта жиҳозлашнинг муқобил вариантларининг қайд етилган хусусиятлари уларнинг қиёсий иқтисодий самарадорлигини integral харажатлар мезони билан асослашда сезиларли даражада намоён бўлади. Бу, асосан, асосий ишлаб чиқариш ва минтақавий еффектларнинг идентификатори асосида кўриб чиқилаётган вариантлар кўрсаткичларининг таққосланишини таъминлаш билан боғлиқ.
Электр энергия си шартларига кўра, ушбу мезон бўйича иккита муқобил вариантларни алоҳида солиштириш тавсия етилади. Улардан биринчисига объектнинг асосий воситаларини кўпайтиришни таъминлайдиган вариантлар киради, яъни.хизмат муддатини узайтириш ва мавжуд электр Энергия сини тиклаш. Шу билан бирга, техник қайта жиҳозлашга алтернатива сифатида янги ишлаб чиқариш қувватининг тегишли фойдаланишга топширилиши амалга оширилади. Вариантларнинг иккинчи тўплами янги электр станциясининг қурилишини мавжуд электр станцияларида қувватнинг ошиши билан таққослашни ўз ичига олади. Ушбу вариантлар тўпламини кўриб чиқишда услубий ёндашувларнинг туб фарқи вазифаларнинг мақсадли йўналиши билан боғлиқ: биринчи ҳолда, техник қайта жиҳозлашнинг самарадорлиги асосланиши керак, иккинчидан-янги электр станциясини қуриш.
Биринчи вариантлар тўпламини шакллантиришда бирламчи вариантлар иссиқлик электр станцияларини техник қайта жиҳозлашдир. Дизайн шартларини танлаш маълум даражада техник қайта жиҳозланаётган объектларнинг қувватлари ва янги электр станциясининг қувватлари нисбатига боғлиқ бўлади. Ушбу қувватларнинг қийматлари таққосланадиган бўлса, таққосланадиган вариантлар сонига янги электр станциясини қуриш учун муқобил variant киритилиши керак. Акс ҳолда, биз ўзимизни умумлаштирилган билан чеклашимиз мумкин