Абдухалилов Дилшодбек Корабоевич худудий электр энергетикасини равожлантириш монография Андижон 2023 Абдухалилов Д. К. Худудий электр энергетикасини равожлантириш: монография

5-BOB. AVTONOM ENERGIYA MANBALARINI YARATISH VA

ULARDAN FOYDALANISH SAMARADORLIGINI BAHOLASH
XUSUSIYHTLARI


5.1. Avtonom energiya manbalarini yaratish

Ҳозирги вақтда Ўзбекистонда автоном электр таъминоти манбаларини (АЭМ) ўрнатишни маъқуллайдиган вазият мавжуд. Бунга биринчи навбатда иссиқлик ва электр энергияси тарифларининг номутаносиблиги сабаб бўлади. Мавжуд тариф тизимида рентабеллик тартибга солинади. Демак, иссиқлик ва электр энергия сини ишлаб чиқариш харажатлари қанчалик юқори бўлса, энергия таъминоти ташкилотларининг фойдаси шунчалик юқори бўлса, тарифлар шунчалик юқори бўлади. Бундай шароитда энергия тизимларининг стратегияси ва тактикасини башорат қилиш қийин емас. Бундан ташқари, истеъмолчиларнинг айрим гуруҳларига имтиёзлар бериш учун саноат истеъмолчилари учун энергия ишлаб чиқариш таннархидан сезиларли даражада ошиб кетадиган тарифлар белгиланади. АЭМ қурилиши иқтисодий жиҳатдан оқланади [11].

Яқин келажакда электр энергия си нархини пасайтириш ва электр таъминоти ишончлилигини ошириш йўналишида сезиларли силжишлар кутилмайди. Бундай шароитда ўз АЭМ ни сотиб олишга еътибор қаратадиган корхоналар нафақат муҳим иқтисодий самарани, балки ишлаб чиқаришнинг Энергия таъминоти тизимининг техник ишончлилигини ҳам ошириши мумкин.
АЭМ структурасининг ривожланиши кўп жиҳатдан энергия нархларининг, хусусан, газ ва қаттиқ ёқилғи нархларининг нисбатига боғлиқ. Агар кўмир нархи газ нархидан анча паст бўлса, иссиқлик ва электр энергия сини марказлаштирилган ишлаб чиқариш янада фойдали бўлади. Бундай ҳолда, АЭМни фақат кутиш режимида қувват манбаи режимида ишлатиш тавсия етилади.
Белгиланган вазифалар доирасини кўриб чиқиш АЭМни ўрнатишнинг муқобил вариантлари самарадорлигини текширишнинг услубий масалалари билан чекланган. Уларнинг ечими ижтимоий-иқтисодий ривожланиш ва бошқарувнинг янги шароитида инвестиция лойиҳаларининг самарадорлигини асослашга умумий услубий ёндашувга асосланади, бу самарадорликнинг икки жиҳатини - иқтисодий ва молиявий жиҳатларни кўриб чиқишни назарда тутади. Ушбу жиҳатларнинг биринчиси миллий ва минтақавий манфаатларга асосланган лойиҳалар натижалари ва харажатларини жамоатчилик томонидан баҳолаш билан боғлиқ бўлса, иккинчиси инвестицияларнинг соф бозор самарадорлигини белгилайди.