Abduhamidov F. A

deb ataladi. 
Xavoning namligi: gigrometr (34-rasm) va psixrometrlar (35-rasm) 
yordamida o’lchanadi. 
Xavodagi suv bug’larining shudring nuqtasini 
aniqlash uchun maxsus asboblar – gigrometr lar 
yaratilgan. 
Ulardan eng oddiysi Lambrext gigrometridir. Bu 
asbobning asosiy qismini o’qi gorizontal xolatda turgan 
silindr shaklidagi metal idishdan iborat. Silindrni bitta 
tashqi sirti yaltiroq qilinadi. Silindr ichiga rezina 
nokcha orqali xavo beriladi va efir quyiladi. Xavo 
berganda efir orqali xavo o’tib, uning bug’lanishi 
tezlashadi. Efir bug’lanib soviydi va silindrni suvutadi. 

---

48 
Abduhamidov F.A. 
Silindr temperaturasi shudring nuqtasi temperaturasiga t
sh
tenglashganda, 
uning sirti terlaydi. Temperaturani o’lchash uchun silindr ichiga termometr 
qo’yilgan va u yordamida temperatura t
1
aniqlanadi. 
Bu temperaturalar yordamida jadvaldan P va P
0
bosimlar aniqlanib (1) formula yordamida nisbiy 
namlik φ hisoblanadi. 
Nisbiy namlikni faqat shudring nuqtasini 
aniqlash yo’li bilan emas, balki maxsus asbob – 
psixrometr yordamida xam topish mumkin. 
Psixrometr ikkita termometrdan iborat bo’lib, ulardan 
biri mato bilan o’ralib, pastki uchi distillangan suvga 
tushurilgan. 
Quruq 
termometr 
xavoning 
temperaturasini, nam termometr esa bug’lanayotgan 
suvning temperaturasini ko’rsatadi. 
Biroq suyuqlik bug’lanayotganda uning temperaturasi kamayadi. Xavo 
qanchalik quruq bo’lsa (uning nisbiy namligi kam), nam matodan shunchalik 
tez bug’lanadi va uning temperaturasi shunchalik past bo’ladi. Xo’l va quruq 
termometrlar ko’rsatishlarini farqi ya’ni psixrometrik 
farq xavoning nisbiy namligiga bog’liq. Bu 
temperaturalar 
farqini 
bilgan 
xolda 
maxsus 
psixrometrik jadvaldan xavoning nisbiy namligi 
topiladi. 
Xuddi shuningdek shkalasidan xavoning nisbiy 
namligini bevosita foizlarda xisoblab topiladigan 
maxsus asboblar mavjud. 
Qaynash 
Qaynash – suyuqliklarning butun xajmi bo’yicha 
bug’lanishi va bu bug’ pufaklarini suyuqlik yuzasiga
ko’tarilishidir (36-rasm). 
Qaynash to’yingan bug’ pufaklarininng bosimi 
suyuqlik bosimiga tenglashganda boshlanadi. 
atm
atm
P
P
gh
P




Qaynash 
temperaturasi 
atmosfera 
bosimiga 
proporsional. Bosim oertsa, qaynash temperaturasi 
ham ortadi. Bosim kamaysa, qaynash temperaturasi 
ham kamayadi. 
Normal atmosfera bosimida suv 373 K da 
qaynaydi. 
Xavosi qisman so’rib olingan muhitda suv 100
o
C dan past temperaturada 
qaynaydi.

---

49 
Molekulyar fizika 
Agar tog’ga chiqadigan bo’lsak, atmosfera bosimi kamayadi, buning 
natijasida suvning qaynash tempera- turasi xam pastlaydi, taxminan 300 m 
balandlikka ko’tarilganimizda suvning qaynash temperaturasi 10
o
C ga 
kamayadi. 7000 m metr balandlikda esa bosim taxminan 0,4 10
5
Pa, suvning 
qaynash temperaturasi esa 70
o
C ga tushib ketadi.

Yuqoridagi xulosalardan suvning qaynash temperaturasini atmosfera 

bosimiga qarab ham aniqlash mumkinligi kelib chiqadi. Quyidagi jadvalda xar 
xil temperaturalarda to’yingan bug’ bosimining zichligiga bog’liqligi 
keltirilgan.