Abduhamidov F. A

Sirt taranglik kuchi. 
Suyuqliklar sirtini qisartirish xossasi bu sirtni qisqartirishiga intiluvchi 
kuchlar mavjudligi bilan tushuntirish mumkin. Bunday kuchlar sirt taranglik 
kuchlari deb ataladi. Sirt taranglik kuchi quyidagi formula bilan aniqlanadi. 
, bundan
F
N
F
l
l
m




 





Bu yerda: 
l
- sirt chegara uzunligi, 

- sirt taranglik koeffisienti. 
Sirt taranglik koeffisienti 

- suyuqlikning sirt qatlami suyuqlikning erkin 
sirtidagi biror konturning uzunlik birligiga shu sirtga urinma bo’yicha tasir 
qiluvchi kuch bilan o’lchanadi.
Suyuqliklarda sirt taranglikni aniqlash uchun tomizgichdan 
chiqib tomchi xosil bo’lishi va uning uzilish jarayonidan 
foydalanish mumkin(39-rasm). Tomizgichdan asta sekin suyuqlik 
chiqa boshlagach, u kattalasha boradi, lekin uzilmaydi, chunki uni 
sirt taranglik kuchi ushlab turadi. Tomchi kattalashib borib uning 
og’irligi sirt taranglik kuchiga teng bo’ladi va tomchi uziladi. 
Shuning uchun quyidagicha tenglikni yozish mumkin: 

---

52 
Abduhamidov F.A. 
.
2
;
2
s t
F
mg
l
mg
r
mg
mg
r

 







Sirt taranglik kuchining bajargan ishi. 
 
Suyuqliklarning erkin sirti qisqarishga intiladi. Buni suyuqlik yupqa parda 
xolida bo’lganda kuzatish mumkin. Bunday xolatga sovunli suv pardasi misol 
bo’la oladi. Shunga o’xshash xodisalarni yoshligingizda sovun pufaklarini 
puflab kuzatgansiz. 
Sovun parda qalinligi juda yupqa bo’lgani uchun pardadagi suyuqlikni 
qatlamlar orasidagi molekulalar tasirini xisobga olmagan xolda ikkita sirt 
qatlam kabi qarab chiqish mumkin. 
Naycha yordamida sovun pufakchalari xosil qilib, uni naydan ajratmagan 
xolatda kuzatsangiz pufakcha kichraymaganini sezasiz. Bu sovun pardasining 
sirti qisqarganidan dalolat beradi.
Simdan yasalgan to’g’ri to’rtburchakli 
karkasni sovunli suvga tushirib, suvdan tortib 
olingan sim ramka sovun parda bilan qoplanga- 
nini ko’rasiz(40-rasm). Sovun pardasidasining 
sirt taranglik kuchi, pardani qisqartirishga 
intiladi. Pardani 
x

ga cho’zish uchun sirt 
taranglik kuchiga qarshi F kuch tasir qilib A ish 
bajariladi, u quyidagicha: 
st
p
A
F
x
E
 
  
Sovun pardasi ikki qatlamdan iborat bo’lgani uchun, sirt chegarasi uzunligi 
2l
ga teng deb olinadi.
2
st
A
F
x
l x
S



 
  
Bu yerda: 
 
2
S m

- pardalar sirtining yuzi.
Bundan
2
A
J
S
m









Sirt taranglik koeffisienti 

- suyuqlikning erkin sirti yuzasini bir metr 
kvadratga oshirish uchun bajarilgan ishga yoki yuza birligida bajarilgan 
ishga teng bo’lgan kattalik. 

---

53 
Molekulyar fizika