Abduhamidov F. A

To’yingan bug’
Bug’lanayotgan suyuqlik usti berkitilsa, suyuqlik ustida 
bug’ yig’ilib boradi (28-rasm). Bunda bug’lanayotgan 
molekulalar kondensatsiyalanayotgan molekulalardan ko’p 
bo’ladi. Bu holda suyuqlik ustidagi bug’ to’yinmagan bug’ 
deyiladi. 
Yopiq idishdagi suyuqlik ustida bug’ molekulalari 
ko’payishi bilan kondensatsiyalanish ham ortadi. Ma’lum 
vaqtga borib bug’lanish va kondensatsiyalanish tezligi 
tenglashadi. Bunday sharoit dinamik muvozanat holat deyiladi.
O’zining suyuqligi bilan dinamik muvozanatda bo’lgan bug’ 
to’yingan bug’ deb ataladi. Bunday sharoitda suyuqlik ustida qaror 
topgan bosim to’yingan bug’ bosimi deyiladi. 
 
Berilgan tempeaturada bug’ning bosimi (va zichligi) to’yinish bug’i 
bosimidan (zichligidan) ortmaydi. Suyuqlik temperaturasi orta borganda 
to’yingan bug’ bosimi ham ortadi. 
To’yingan bug’ bosimining temperaturaga bog’liqligi:

---

44 
Abduhamidov F.A. 
Temperatura qancha organ sari molekulalar suyuqlikka 
aylanishi uchun shuncha ko’p energiya oladi, buning 
natijasida to’yingan bug’ zichligi ortadi (29-rasm). 
To’yingan bug’ bosimi quyidagi ideal gaz xolat 
tenglamasidan kelib chiqqan ifodadan aniqlanadi: 
P
nkT

Ideal gaz uchun bu munosabat chiziqli bog’lanishga 
ega, bunda n konsentrasiya temperaturaga bog’liq emas. 
To’yingan bug’ bosimining temperaturaga bog’liqligi 
chiziqli emas. Bunga sabab shuki suv qizdirilganda uning molekulalarining 
xaotik xarakat tezligi ortishi bilan bir vaqtda bug’ning massasi xam ortadi, 
buning natijasida, molekulalar konsentrasiyasi ortadi. Boshqacha aytganda, 
to’yingan bug’ bosimining ortishi molekulalar xarakat tezligining va ularning 
konsentrasiyasi ning ortishi xisobiga bo’ladi. 
Lekin temperatura ko’tarilishi bilan molekulalarning xarakat tezligi 
sezilarsiz ortadi, shuning uchun to’yingan bug’ temperaturasi ortganda uning 
bosimining ortishi bug’ massasining va n konsentrasiyasining ortishi xisobiga 
bo’ladi. 
To’yingan bug’ bosimi faqat uning temperaturasi va bug’ turiga bog’liq, 
uning xajmiga bog’liq emas.