Абдулла авлоний


Download 0.5 Mb.
bet7/8
Sana14.05.2023
Hajmi0.5 Mb.
#1458528
1   2   3   4   5   6   7   8
Bog'liq
Abdulla Avloniy Turkiy Guliston yoxud axloq

ЯХШИ ХУЛКЛАР
Яхши хулк;: бир ^исми уз нафсимизга, бир ^исмини бир-бири- Мизга ^аршу ишлатмак учун керакли булган яхши хул^лар: фа- тонат, диёнат, исломият, назофат, гайрат, риёзат, ^аноат, шижо- ат, илм, сабр, ^илм, интизом, ми^ёси нафс, виждон, ватанни суймак, ^ак^оният, назари ибрат, иффат, ^аё, идрок ва зако, ^ифзилисон, и^тисод, ви^ор, хавфва ражо, итоат, ^а^шунослик, хайрихо^лик, мунислик, садо^ат, му^аббат ва афвдур. Мана бу ёздигимиз яхши хул^лар а^л ва шаръи шарифга мувофи^. Алло^ таоло ^ам бандалар дошила ма^бул ва муътабардур. Эмди бу яхши хул^ларни л^улга олмак-учун ота-она, муаллим устодларимиз ^азратларининг ^икматли наси^атларини жон ^улоги бирла тин- глаб, доим хотирда тутмо^, ахло^и яхши кишилар бирла улфат булмак, ахло^и бузу^ ёмон кишилардан ^очмак лозимдур. Бизим шариати исломияда “ахлок;и ^асана” - яхши хулк;лар ила хул^ланмак, ^ар нарсага ибрат куз ила бо^уб, хулцини тузатмак вожибдур. Расули акрам набиййи му^тарам саллолло^у алай^и васаллам исломиятда бузу^лик йуцдур, бузу^ликни устига олув ^ам^уКДУР- Исломиятда энг муътабар кишилар яхши хулц эга- ларидур”, - демишлар.
• « <Н0. -‘.I ‘ ‘
Байт
Яхши бирла юрса, \ар ким ма^суди х,осил булур, Юрса нодонлар ила, бир кун бориб кротил булур. Катталар цилган наси^атни кичиклар олмаса, СЦибат хул^и бузуц бир беадаб жо^ил булур.
ФАТОНАТ
Фатонат а^л эгаси булув демакдир. Ацл инсонларнинг пири комили, муршиди ягонасидур. Ру^ ишловчи, ацл бошловчидур. Инсон ацли ила дин ва эътик^одини маркам ь^илур, шариат ^укмларига буюнсунар. А^лсиз жинни кишилар буларга буюн ^уймас, шариатдан таш^ари ишларни ^ам ^илур. Жаноби ^ак; инсонни ^айвонлардан суз ва ацл ила айирмишдур. \айвонлар узларига булаклар тарафидан келадурган зулм ва жабрларни шох, тиш, тумшуц, тирно^лари ила ^айтарурлар. Лекин инсон жаноби ^ац тарафидан берилмиш а^л ва идроки соясида узига келадурган зарар ва зулмлардан сак^ланур. Ер юзидаги ^айвонларни асир к;илуб, буйнидан бойлаб, ипларини учини к;улларига берган инсонларнинг а^лидур.
Илм инсонларнинг мадори ^аёти, ра^бари нажотидур.
Илм урганмак, олим булмак учун мактабга кирмак, муаллим- дан таълим олмак лозим, а^лсиз кишилар на мактабга кирар ва на муаллимни билар.
Расули акрам набиййи му^тарам саллоллоху алай^и васал- лам афандимиз: “Эй инсонлар! А^лингизга тавозеъ цилингиз. Сиз жаноби >^ак; буюрган ва к^айтарган нарсаларни ак^лингиз ила билурсиз”, -демишлар.
\укамолардан бири: “Агар а^лингни к^ули нафсингни жило- вини ушласа, сани ёмон йулларга кирмок^дан са^лар. ^ар нарса куп булса, ба^оси арзон булур, ак4л эса илм ва тажриба соясида к;анча купайса, шунча к;имматба^о булур”, - демиш.
А»;лдек зебо сифатни курди х^ак,, инсонга эб, Ок;ил инсонлар билан берди жа^он-оламга зеб. Ак;л нури бирла тулди дунёга илму х^унар, . ■ Ак;лсиз инсон цачон билгусидур нафъу зарар. Ах;лсизлар билмагайлар дин надур, дунё надур? Булмаса а^ли билурми фарз ила суннат мадур? •
ДИЁНАТ
Диёнат алло^ ^узурина як;ин к;иладурган мук;аддас эъти^оддурки, оламда мундан суюкли нарса йу^дур.
Дин ва эътик;оди саломат булмаган кишилар ^а^ни ботилдан, фойдани зарардан, оцни цорадан, яхшини смонддв^диира олмас; мундай кишилардан на узига ва на бош1\а кишидарпи ватна-мп^-
2,Абдулла Авлоний
латга тарифна фонда йу^дур. Дин жаноби ^ак^ тарафидан банда- лари учун цурилмиш тугри йулдурки, банда дунё на охиратда бу йул ила сорили саломатга чицар. Дин уламолари диний китоблар- да алло^ таолога ибодат цилншни йул на цоидаларини баси к^илмишлар. Ибодат икки турли буладур. Бири тан ибодати, ик- кинчи рух ибодати. Ган ибодати та^орат, намоз, руза, закот, ^аж каби амаллардурки, буларнинг ^ар бирипи уз вацтида шариатга мувофиц равишда миннат цилмасдан, рис ^илмасдан дилни поклаб, ниятни холис ^илуб, шавк^ ва завц ила адо к^илмоц лозим- дур. Ру.^ ибодати цалб ила адо ^илинадурган ибодатдурки, эътик;одни маркам, дилни пок ^илуб, 1\уръон, Хадис, фик^ каби диний китоблар ук^илганда жон ^улоги ила тинглаб асарланмак- дур. Бир киши тан ибодатини ^илуб, ру^ ибодатини цилмаса, ё рух ибодатини ^илиб, тан ибодатини к;илмаса уз вазифасини адо ь^илмаган буладур. Ак^л дин ила, дин амал ила, амал та^во ила камол топар. Дин инсонларнинг дилидан саховат, мар^амат, шафк^ат, улфат, мурувват эшикларини очуб, саодат ва саломат бустонига олиб борур. Расули акрам набиййи мухтарам саллол- ло^у алай^и васаллам афандимиз: “Алло^ни куз олдийдан ку- руб тургандек ибодат ^ил, зероки, сан они курмасанг ^ам, албат- та, ул сани курадур, нафсингни улган ^исоб эт”, - демишлар.
Байт
Пок цилгил днпингни, имонингни, К,ул хупар-ра^он оманно 6nxv Дииингни ё^масун хавас зинхор, Ва хино раббано азобан-нор.
исломият
Йсломият бутун инсониятдур. Инсоният эса яхши хулцдан иборатдур. Исломиятни расули акрам саллолло^у алай^и васал­лам афандимизнинг ёлгуз узлари бутун дунё юзига яхши хул^лари соясида тарцатдилар. Са^обалар ^ам пайгамбаримиз- нинг ор^аларидан эргашуб, маркам эъти^одлари, яхши ах- ло^лари, пок кчалблари, уткур шижоатлари ила ср юзинн титрат- дилар. Кундан кун исломиятнинг шавкат ва цуввати ортди. Олам- га маданият, маърифат, мусовот, адолат уруглари Арабнстон ярим отасидан ёйилди. Бунинг сабаби са^обалардаги матин эътицоА, бузулмас иттифо^, соф цалб, яхши амал, холис ният, туганмас гайрат, гузал ахлоц эди. \ар нарсанинг офати улднги каби замонларнинг утуви ила исломиятнинг иттифоцина кузтсг- ди. Мусулмонлар орасига тафрица тушди. \икмат эгалари, фу- нун со^иблари исломиятдан цувланди. Илму ^икмат хазиналари ^улфланди. Жа^олат, адоват ^укм сурди-да, бунда улди:
Афсус экнпзорни сслоб олибдур, Дех^онни фалокат босуб, уйцуда холибдур.
Мусулмонларнинг дилига игтифок; урнига нифок^ адолат ур- нига зулм, мухаббат урнига адоват, гайрат урнига атолат, мурув- ват урнига газаб, саховат урнига бухл, тавозуъ урнига кибр, садок^ат урнига ифтиро, шаф^ат урнига ^асад, ^илм урнига ^амо^ат, ^урмат урнига хусумат, цаноат урнига тама, сабр ур­нига гурур, и^тисод урнига исроф, афв урнига да^шат, саъй урнига сафо^ат, гайрат урнига хурофот ерлашди. Мана, шул ёмон хул^лари сабабидин асри саодатдан буен исломият кейин ^арабкетди. Рариб миллатнингчин хулафоси, уламоси, ^укамоси тахтиндан, мансабиндан, маз\абиндан сурулди. Одиллар ерина золимлар, олимлар ерина абу жа^ллар, булбуллар ерина ^аргалар, ^умрилар ерина бойцушлар, бил мам ва ^окимлар ерина кимлар утурди. Шул сабаблара мабни исломият дунёси инцироз са^росина юзланди. Ислом ^укуматларида бирин-кетин куздин ни^он улди.
Етса навбат ултурар бой^уш Сулаймон го.мига, Урмагучлар ин хуяр Афросиёб айвонига.
НАЗОФАТ
Назофат деб аъзоларимизнц, кийимларимизни, асбоблари- мизни пок ва тоза тутмо^ни айтилур.
Поклик зе^н ва идрокингни кенг ва уткур ^илур. Хал^ орасида эътибор ва шу^ратга сабаб булур. Поклик ила xtap хил касаллар- дан к^утулуб, жонимизпинг г;адрини билган бу лурмиз. Пок бул- мак саломатимиз, саодатимиз учун энг керакли нарсадур. Пок булмаган киши алло^ ^ам хал^ дошила севимсиздур. Йиртик;, эски кийимлар киймак айб эмас, янги кийимларни кир цилуб, ёгини чи^аруб юрмак зур айб ва гуно^дур. Чунки бу иш шариатга терс, тарбияти баданга зид, ажнабийлар кузига исломиятни чир- кин кришб курсатмо^ буладур, ^ам бир йилга етадурган кийим­лар олти ойга етмай, ^ир^улуб тамом буладур. Бу исроф, мол к;адрини билмасликдур. Йфлослик балосидан поклик давоси ила к^утулмок^ керак.' Баликршнг ^аёти сув ила улдиги каби, инсон- нинг саломатлиги ^аво иладур. Агар тан пок булуб ювилиб тур- маса, к^уло»; кир булса, эшитмагани каби бадан х;ам узига керак булган ^авони ичига ололмас, ичидаги рутубат х;ам кирдан утуб чи^уб кетолмас, чунки бадан элак каби кузликдур. Агар кузи кир олса, ун туруб сув ^ам утмас, шунинг учун тамиз булмаган ки- шилар к^уркршч касалларга тезгина гирифтор булурлар. Шод- ли^лари гамда, олтундан ^адрли умрлари касалхоналарда угар. Мана шуларни риоя цилуб, шариатимиз бизга покликни фарз к;илмишдур. Поклик мусулмонлигнинг илдизидур. Шунинг учун тани, кийими, жойномози пок булмаган кишининг ибодати \ам дуруст булмайдур. Расули акрам набиййи му^тарам саллолло^у алайхи васаллам афандимиз: “Ислом дини пок диндур. Бас, пок булингиз, пок булмаган киши жаннатка кирмас”, - демишлар.
Халк;и олам севгусидур тозалик, покни, f/склик орттургусидур фа^м ила идрокни. \ар кишини куксида поклик нишони оулмаса, Тозалик майдонидан кувгайлар ул оебокни.
САЪЙ ВА БАЙРАТ
Саъй ва райрат деб устига юкланган ибодат ва хизматларни ^аракат бирла адо к^илмакни айтилур. Шариат хам акл юзасидан ялковлик к,илуб, ишсиз, бскор юрмак луруст эмасдур. Зсроки, К,уръони карим бизларни саъй цилмокга амр отмишлур. Цангаса- лик >^ар вак.т инсонни хор, тама балосига гирифтор килур. Бир ишга машгул булган кншилар вацтни упанини билмас, ялков кишилар учун бир соат уткармак цисмагдан цийиндур. f айрат вужудимизга цуввати масъуд-ва бахтиср булишими.зга сабабдур. Шунингучун харбиримизсаъй ^илуб, уз кучими.з ила маишати- мизга ксрак булган нарсаларни топуб, боппаларга мух.тож бул- май ро^ат-рохат яшамоц лозимлср. Сихатимич, саодатимиз, сар- ватимиз, цаноатимиз, сабримиз, фазилати.миз. апкосил. бутуй ^астимиз харакатимизга боглилур. /\аракатлик кишилар тсзги- на ма^судларига стурлар. Ялков кишилзр нарсалан .махру.м. доим бошцаларнинг ёрдамига мух гож булуб хорликда колурлар.
Киши ёш вактида илм ва маърифат. хунар ва санъатга буйин к^уймаса, таралдуд килмаса, албатта, кора ишчи булуб колур. Шариатга терс. конунга зид булмаган хизматларни килмак айб эмасдур. Агар бунга хам буйин куймай бу кумурчилик. бу темир- чилик мснга муносибиш эмасдеб, дангасалик килуб, ишсиз юрса, зур айб, гайратсизликдур. “Байратликлан имон кутилмас" дсган масал бор. Бунга Караганда дунё ва охиратимиз учун гайратни цулдан бермаслик лозимдур. Байрат имона. салобати виждона далолат эдар. Хазрати Умар эшик олдида бскор утирган бир ки­шини куруб: “Байратсиз кишилардан худо безор, исломият вайрат ила ривож топди, ссндск ялг^ов кишилардан исломият хазар цилур”, - демишлар.
\ак буюрди: “Дайса лилинсони илло мо саъй”, Еайрат ила утди оламдан Мухаммад Мх-стафо. Бизда умматимиз, килаилук саъй ила хайру сахо, Килсалар шояд шафоат сохдюи рузи жазо.
РИЁЗАТ
Риёзат деб савсб ишларни ^илуб, гунду. иш-тардач сацланмо^ни айтилур. Риёзат адабнинг кони, ру^нинг дармони- дур. Инсонларни тугри йулга солуб, эгри йулдан ^айтаргувчи риёзатдур. Шул сабабли риёзат килгувчиларокил вафозил булур. Аллох хам халц дошила макбул ва муътабардур. Ялковлик, куп ухламак, ёмон одамлар ила юрмак, ваг^тни бекор уткармак айшу ишрат к;илмак, куп ошамак, фойласиз сузлар сузламак самовар-
ларда, кучаларда азиз умрни буш уткармак каби ишларнинг ^аммаси риёзатга зид, умрнинг эгови, худонинг газабидур. Ал- ло^нингбуируги, расулулло^нинг суцнатлари, шариат к^ил деган ишларнинг бирин-кетин уз вацтида цилмак ибодат рис- затдур.
Риёзатни риоя ц-илган кишилар ^еч ва^т шариат йулидан аирилмас, Алло^ буйругидан четга чи^мас ва бу йул ила охират азобидан цутулур, рохат ва ра^мат саройига кирар, риёзатни риоя цилмаган кишилар Аллох таолонинг ризосини тополмас, хор-зор булуб, охиратда аламлик азобига гирифтор булур.
Афлотун ^аким: “Мен риёзатдаги лаззатни ^еч нарсада кур- мадим, зероки, вужудимнинг саломати, ру^имнинг саодатини риёзатда топдим. Шунинг учун риёзат айни саодатдур деярам, чунки фикрнинг, тилнинг исло^и баданнинг риёзатига богли- дур”. - демиш.
Ибн Сино этаким: “Тан риёзагидан купро^ ру^ риёзати лозим- дур. Мард киши узини риёзат ва адаб ила курсатсун, инсон ила хайвон орасидаги фар^ ёлгуз маишатда эмас, яхши ахлокг касб к^илмокдадур”, - демиш.



Риёзат мевасидур мисли бодом, Юзи к,аттиг ичидур шита ииъом. Кишим мак;судина элтар риёзат,

Риёзатсиз иш улгай бссаранжом. Агар сабру риёзат чексанг, эй жом, Пишуб олдимга тушгай мсваи хом.


шижоат
Шижоат деб ботир ва юракли булмакни айтилур. Шажиъ киши хеч нарсадан куркмайдурган ботир ва юракли булур. Саъй ва гайратнинг зидди дангаса ва ялк;овлик улдиги каби шижоатнинг зидди КУРК1°^ЛИКДУР- ^УР^01\ савдогар фойда кд1ЛМ- КУР1^01^ киши узининг соясидан ^уркар, )^сч бир иш кдтлишга юраги бул- мас. Куп кишилар валима ва цур^ок^лик орцасидан молларидан, жонларидан, ватанларидан айрилурлар. Шунинг учун хар ишда шижоатни КУДДЛН бермаслик лозимдур. Шижоат инсониятнинг соф ойинаси, иффат, гайрат, истицомат каби яхши хул^ларнинг нуронийсидур. Шижоатнинг ^аци^ати цалбнинг матонатиндан, ру^нинг саломатиндан иборатдур. ^озирги замонда ботирлик - бойликда, ^айси давлат ва миллатнинг давлати булса, шул уступ булмакдадур. Чунки ^укумат учун халк^, халц учун ^унар, ^унар учун илм, илм учун ак,ча лозимдур.
Сарватли миллатлар миллиятларини йуцотмас, ро^ат ва сао- датда яшар. Бу куида маданий миллатлар урушларинитижорат ва саноатга айландурдилар ва бу сояда бир-бирларига галаба ва рацобат Kjuia бошладилар. Сс^ргар ва жодугарлик ила эмас, ти- жорат ва саноатгарлик ила чолишкчон (вроиа, Африцо ва Осиёни узига асир ва мусаххар кдшмакдадур.
Bv зпмонда i|)nj[ ила жанг айламак эрлик эмас, Эр ушалдурким тутар илму .\унарнинг сцасии.
Бешлаб, унлаб с^м топишса, илм ила агсрлар, Биз булуб ^аммол, оладурмиз тийинлаб чо^асин. Боии^алар санъат, тижоратла тараний аиласа, Бизни эл тортар аёгдин улган отнинг тоцасин.

Download 0.5 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling