Abdulla avloniy nomidagi pedagoglarni kasbiy

II BOB
. 
MENEJMENTNING USULLARI HAQIDA MA’LUMOT
 
2.1. Menejmentning iqtisodiy va tashkiliy farmoyish (ma’muriy) usullari
 
Menejment usullari bu menejment sub’ektining menejment ob’ektiga maqsadli 
yo‘naltirilgan ta’sir o‘tkazishning usullari, ya’ni menejerning u boshqarayotgan ishlab 
chiqarish jamoasiga 
qo‘yilgan 
maqsadlarga 
erishish 
jarayonida 
uning 
faoliyati muvofiqlashuvini ta’minlashdir. 
Menejment usullari vositasida iqtisodiy jarayonlarga va ishlab chiqarish 
qatnashchilariga moddiy, moliyaviy, energiya, mehnat resurslarini imkoni boricha kam 
sarf qilib yuqori natijalarga erishish maqsadida ta’sir etiladi. Ishlab chiqarish 
samaradorligi ko‘p jihatdan menejment usullari mukammalligi va to‘g‘ri shakllanligi 
bilan uzviy bog‘liqdir.
Menejment usullari menejment fanida muhim o‘rinni egallab, menejment qonun 
va tamoyillari bilan uzviy bog‘liqdir. Mehnat jamoasiga ta’sir etish usullari orasida 
menejment mexanizmi uchun bozor iqtisodiyoti sharoitida menejment ob’ektiv 
qonunlari talablariga muvofiq keluvchilarigina eng maqbul va maqsadga muvofiq 
deb hisoblanadi. Buning mohiyati shundaki, menejment usullari bozor iqtisodiyotiga 
mansub qonunlar tizimi bilan uzviy bog‘liqdir.
Menejment usullari tashqi va ichki omillar ta’sirida o‘zgaradi. Tashqi omillarga: 
tashqi va ichki sharoit o‘zgarishi, iqtisodiyotni boshqarishda tub islohotlarni amalga 
oshirish, xalq xo‘jaligining texnikaviy qurollanganlik darajasini boshqarish tizimida 
o‘zgarishlar (iqtisodiy islohotlar, iqtisodiyotni boshqarishning tarmoq tizimidan 
hududiy tizimiga o‘tish va h.k.) kiradi. Ichki omillar jumlasiga: yirik ishlab chiqarish 
birlashmalarini tashkil etish asosida ishlab chiqarish konsentratsiyasini amalga 
oshirish; korxona kattaligi o‘zgarishi natijasida uning bir guruhdan ikkinchisiga 
o‘tkazilishi; ishlab chiqarish ixtisoslashish darajasi o‘zgarishi; mehnatning texnika 
bilan ta’minlanish darajasi yaxshilanishi; ishlab chiqarishni rejalashtirish va jadal 
tartibga solishning mavjud usullarini takomillashtirish va yangilarini joriy qilish 

---

18 
(tarmoqli rejalashtirish va boshqarish; ishlab chiqarishni uzluksiz tezkor rejalashtirish, 
ishlab chiqarishni boshqarishni avtomatlashtirilgan tizimini qo‘llash va x.k.) kiritish 
mumkin.
Menejment usullari bevosita ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlarga ta’sir etuvchi ishlab 
chiqarish usuli rivojlanishi va jamiyat ishlab chiqarish kuchlari o‘sishi bilan o‘zgarib 
boradi. Iqtisodiyot muvaffaqiyatli rivojlanishda menejment usullarini to‘g‘ri tanlash 
ham muhim ahamiyatga ega.
Menejment usullarini iqtisodiyotning ma’lum aniq sohalarida amal qilishning turli 
yo‘llari orasidagi umumiy hodisa sifatida ajratish mumkin. Masalan, menejment 
darajalari bo‘yicha menejment usullari (davlat sektorini boshqarish usullari, sex, 
korxona, birlashma, mintaqani boshqarish usullari), yoki tarmoqlarni boshqarish 
usullari (sanoat, transport, qishloq xo‘jaligini boshqarish usullari) haqida so‘z yuritish 
mumkin. Shuningdek, turli sub’ektlari tomonidan qo‘llaniladigan menejment usullarini 
ajratib ko‘rsatish mumkin. Davlat menejmenti usullari jamoat tashkilotlarini 
boshqarish usullari, yoki iqtisodiyotning ayrim sohalarida qo‘llaniladigan menejment 
usullarini (ishlab chiqarishni, moliyaviy sohani, fan va maorifni boshqarish usullari)ni 
ham ko‘zda tutish lozim.
Xalq xo‘jaligini boshqarishda quyidagi usullardan foydalaniladi: iqtisodiy, 
tashkiliy, ijtimoiy, psixologik va huquqiy. Menejmentning bu usullari o‘zaro uzviy 
bog‘liqdir, shu sababli ularning birortasiga ortiqcha ahamiyat bermaslik butun ishlab 
chiqarishning normal borishi buzilishiga olib keladi. Hozirgi davrda bozor 
iqtisodiyotini boshqarishning iqtisodiy usullari muhim ahamiyat kasb etmoqda. 
4
Boshqaruv tashkilotlari tizimi bilan turli-tumanligi bu tashkilotlar faoliyati 
usullarini ajratish uchun asos bo‘lib xizmat qiladi. Bu yerda so‘z vazirliklar, 
assotsatsiyalar, aksiyadorlik jamiyati, davlat qo‘mitalarini boshqarish usullari haqida 
bormoqda. 
4
Manba: Menejment usullari: https://elib.buxdu.uz/index.php/pages/referatlar-mustaqil-ish-kurs-ishi/item/13574-
menejment-usullari

---

19 
Va nihoyat, turli turkumga kiruvchi ishlovchilar boshqaruv faoliyatida menejerlar, 
direktorlar, bo‘limlar boshliqlari tomonidan qo‘llaniladigan menejment usullarini 
ajratib ko‘rsatish mumkin. Demak, menejment nazariyasi va amaliyotida turli 
menejment usullari mavjuddir. Ular menejment usullarining har bir guruhi o‘z 
xususiyatlariga ega bo‘lgan tizimni tashkil etgan. 
 Usul - bu tadqiqot qilish yoki ta'sir ko‘rsatish usulidir. Tadqiqot qilish nuqtai 
nazaridan uslub deganda boshqaruv ob'ektini o‘rganish jarayonida qo‘llaniladigan 
usullar, ya'ni: 
a. sistema (tizim)li yondoshuv; 
b. kompleks yondoshuv; 
c. tarkibiy yondoshuv; 
d. integratsion yondoshuv; 
e. modellashtirish; 
f. iqtisodiy-matematik yondoshuv; 
g. kuzatish; 
h. eksperiment; 
i. sotsiologik kuzatuv kabi tahlilning ilmiy usullari tushuniladi. 
Ta'sir ko‘rsatish nuqtai nazardan esa usul deganda boshqarish funktsiyalarini 
amalga oshirish uchun boshqaruv ob'ektiga ta'sir o‘tkazish usullari tushuniladi. 
Bunday usullarga quyidagilar kiradi: 
- funktsional tizimosti ob'ektlarini boshqarish usuli; 
- boshqarish funktsiyalarini bajarish usullari; 
- boshqaruv qarorlarini qabul qilish usullari. 
Har xil yondashuvlar, yo‘sinlar, yo‘llar yordamida amalga oshiriladigan turli 
tuman 
boshqaruv ishlarining majmui - boshqaruvning aniq va o‘ziga xos usullari deb 
yuritiladi.