Абдулла Қодирий номидаги халқ мероси нашриёти, 1993 йил

16. ДОИРАВИЙ ҲАРАКАТЛАРНИНГ 
ҲОЛАТЛАРИ ВА УЛАРНИНГ ТАБИАТИ 
ҲАҚИДА СЎЗ
Самовий жисмларнинг ҳаракатларидаги тафо-
вутлар уларнинг ўзаро муносабатларига боғлиқ 
бўлмай, балки ҳар бирининг ўз жавҳари, моҳияти 
билан боғлиқдир. Баъзи самовий жисмларнинг 
секин ҳаракат қилиши ҳам доимий, бошқала-
рининг тез ҳаракат қилиши ҳам доимийдир. 
Бундан ташқари, турли самовий жисмлар мар-
казга (осмон марказига) нисбатан ва ўз остидаги 
(атрофидаги) мавжудотларга нисбатан турлича 
ҳолатларда бўладилар. Самовий жисмлар (ёрит-
кичлар) доимий секин ва тез ҳаракатланишидан 
ташқари, Ерга нисбатан ҳам гоҳ тез, гоҳ секин 
ҳаракат қиладилар, Зуҳал билан Ой ҳаракатлари-
га ўхшаб. Бундай ҳаракатларнинг сабаби – улар 
айлана йўлларида Ерга (ва Ойга) гоҳ яқинлашади-
лар, гоҳ узоқлашадилар. Шу сабабли бу жисмлар 
ўртасида муқобил муносабатлар вужудга келади. 
Самовий жисмлар (Ердан ва Ойдан) узоқлашган 
вақтларида кўринмай қоладилар, яқинлашган 
вақтларида яна кўринадилар. Лекин бундай қа-
рама­қаршиликлар самовий жисмларнинг моҳия­
тига (субстанциясига) ҳам, аразига (акциден-
циясига) ҳам таъсир қилмайди, балки уларнинг 
(ташқаридаги жисмлар билан) алоқалари шундай 
эканлигини билдиради.

---

207
Бундан ташқари, самовий жисмлар (барчасига 
хос) умумий табиати сабабли, кечаси ва кундузи 
тинимсиз ҳаракат қилаётган (ўзига нисбатан) би-
ринчи жисмнинг ҳаракатига тортилиб (қўшилиб), 
умумий ҳаракат қилишга ҳам мажбурлар. (Бу 
сиёсий ва иқтисодий иттифоққа кирган давлат-
ларнинг марказга бўйсунишига ўхшайди – тарж.) 
Аслида самовий жисмларнинг ҳаракатларида 
мажбурлаш бўлмайди. Бундан ташқари, бошқа 
самовий жисмлар ўртасида, масалан Зуҳал билан 
Ноҳид (Сатурн ва Юпитер) ўртасида, бир юлдуз 
билан бошқаси ўртасида муносабатларда қара-
ма­қаршилик йўқ. Аввал айтганимиздай, баъзи 
самовий жисмлар ўртасида қарама­қаршилик 
ҳам уларнинг моҳиятида ва аразида эмас, балки 
(ташқи) алоқаларидадир. Самовий жисмлар ўз 
доиравий йўлида бирор жисмдан узоқлашади ва 
маълум вақтда яна яқинлашади, бунда сифат ўз-
гариши эмас, миқдор ўзгариши бўлади.
Шундай қилиб, баъзи самовий жисмлар бошқа-
лари билан гоҳ яқин оралиқда, гоҳ узун оралиқда 
яқинлашадилар, гоҳ узоқлашадилар.