Abdulla Qodiriy O’tkan kunlar yozg‘uchidan

www.ziyouz.com kutubxonasi 23

O’tkan kunlar (roman). Abdulla Qodiriy

— Ziyo shohichi, tag‘in senga noma’lum bir kishi.

Oftob oyim bu kungi sovchilarning qutidorg‘a boshqacharoq o‘zgarish berganlarini payqadi va buni erining samimiyat ham oshiqishidan sezdi:

— Kim uchun kelganlar?

— Bundan o‘n besh kunlar ilgari biz bir toshkandlik savdogar yigitni mehmon qilg‘an edik, balki esingdadir?

— Esimda bor, To‘ybekka maxtab kirgan yigit.

— O‘lma, xotin, — dedi qutidor, — ana shu yigit uchun kelganlar.
Bu so‘zdan Oftob oyim bezong‘lab tushti va eriga qarshi rizosizlik vaziyatini oldi:

— Musofir-ku?

Oftob oyimning bu so‘zi bilan qutidor bosh qashib oldi va umidsiz bir tovushda:
— Men ham shunisiga hayron bo‘lib qoldim, — dedi.— Yo‘qsa o‘zi ayni biz qidirg‘an, har to‘g‘rida ham yetuk bir yigit edi.

Oftob oyim boshqa xotinlarimizdek erining ra’yi va xohishini, umuman butun shaxsini ehtirom qilg‘uchi bir xotindir. Shuning uchun erining hozirg‘i ra’yini garchi o‘z tilagiga bus-butun zid topsa ham yolg‘iz «musofirlik» masalasi bilangina gapka xotima bermay, boshqa taraf-lardan ham kamchiliklar topib asoslik suratda qutidor-ning Otabekka tomon haroratlanayozg‘an yuragiga sovuq suv sepmakchi bo‘ldi:

— O‘zi qanday kishining o‘g‘li, otasi sizga tanishmi?

Oftob oyimning bu savoli o‘zi uchun zararlik bo‘lib chiqdi. Chunki qutidor, Yusufbek hojining qanday kishi bo‘lg‘anlig‘ini, bu kunda qaysi ishda ekanligini va o‘ziga bo‘lg‘an munosabatini mayda-chuyda tafsilotlari bilan so‘zlab chiqib, so‘zi oxirida: «Yigitning naslini ayb-sitib bo‘lmaydir, to‘g‘risiga ko‘chkanda bu yigit naslan bizdan allaqancha yuqorida turadir», deb qo‘ydi.

Oftob oyim endi ikkinchi turlik yo‘l bilan ketdi:

— Uylanganmi, yo‘qmi?
— Uylanmagan. Buni qaysidir bir majlisda uning qu-lidan eshitkan edim.
— Yoshi nechalarda bor?
— Ko‘b bo‘lsa yigirma besh yoshlarda bo‘lur, bo‘lmasa yigirma ikki-yigirma uchlardan oshqan emas.

— Nima majburiyatda bizga kuyav bo‘lmoqchi, Toshkanddan qiz topilmag‘anmi?

— Topilsa ham yoqtirmas ekan, — dedi qutidor va o‘ngg‘aysiz holatda voqi’ani shipshitib chiqdi. Masalaning bu yanglig‘ boshlanishiga va buning ustiga erining moyillanishiga Oftob oyim nima deyishni bilmay qoldi. Tuzik, erining maylini anchagina dalil va sabablarga suyanib bo‘lgan bir mayl ekanini onglag‘an, kuyav bo‘ladirg‘an yigitni o‘zlarig‘a o‘g‘ulliqqa loyiq bir kimsa ekanini ham yaxshi tushungan edi, ammo hozir bu gaplardan ham ilgariroqda «musofirlik» masalasi turar; bir necha yillardan beri muvofiq kuyav izlay-izlay nihoyat Toshkandlik bir musofirga berish xo‘rlig‘i Oftob oyim uchun og‘ir edi.

— Endi qanday kengash berasan, xotin?

Oftob oyim o‘z fikrini ochiq aytishka yuraksina olmas, erining ko‘ngli olinishidan qo‘rqar, ammo — «musofir» masalasiga jonu dildan qarshi edi.

— Siz muvofiq ko‘rgan bir ishqa qarshi tushib, ra’yingizni qaytaraolmayman, — dedi ko‘b o‘ylag‘andan keyin Oftob oyim, — chunki nima bo‘lg‘anda ham siz-ning otaliq ismingiz bor, ham ko‘broq ixtiyor sizning qo‘lingizdadir. Men albatta ko‘zingizning oqu qorasi bo‘lg‘an yolg‘iz qizingizni yaramas, bo‘lmag‘ur kishiga tutib berarsiz, deb bilmayman. Bu jihat bilan bu ishka rizolig‘im bilinsa ham biroq qarshilig‘im shundadirki, kuyav toshkandlik bo‘lg‘andan so‘ng qizingizni o‘zi bilan birga olib ketar va siz bilan meni yolg‘iz bolamizdan ayirar... Bunga qolg‘anda sizni bilmasam-da, ammo mening bunday