Abdullaev Niyetulla

ÓZBEKISTAN RESPUBLIKASÍ JOQARÍ HÁM ORTA ARNAWLÍ BILIMLENDIRIW MINISTRLIGI BERDAQ ATÍNDAǴÍ QARAQALPAQ MÁMLEKETLIK UNIVERSITETI YURIDIKA FAKULTETI “JÍNAYIY-HUQÍQÍY HÁM PUQARALÍQ-HUQÍQÍY PÁNLER” KAFEDRASÍ YURISPRUDENCIYA QANIGELIGI JÍNAYAT HUQÍQÍ PÁNINEN
KURS JUMÍSÍ


TEMA: Er jetpegenlerge jaza tayınlaw


ORINLADI: Abdullaev Niyetulla
QABILLADI: Utemuratova Sapargúl
N ó k i s - 2 0 2 3
Reje:
Kirisiw.
I. Erjetpegenlerge qollanılatuǵın jaza sisteması hám túrleri.
1. Er jetpegenlerge jaza tayınlawdıń maqseti hám wazıypaları
2. Er jetpegenlerge tayınlanatuǵın jaza túrleri.
3. Er jetpegenlerge tayınlanatuǵın jaza múddetleri.
II. Erjetpegenlerge jaza hám onı tayınlaw.

1. 
   Er jetpegenlerge jaza tayınlawdıń ózgesheligi.
   
2. 
   Er jetpegenlerge bir neshe jınayatlar ushın jaza tayınlaw.
   

III. Juwmaqlaw.
IV. Paydalanılǵan ádebiyatlar.

Kirisiw
Jaza - bul huqıq buzarlıq yaki qaǵıydalar, yaki nızamlardı buzǵanlıǵı ushın jaza sharaların qollaw háreketi túsiniledi. Ol shaxslardı nızamsız háreketlerden qaytarıw hám sociyallıq normalarǵa ámel qılıwdı qollap-quwatlaw ushın mólsherlengen.
Jaza túrli formalarda, sol qatarı járiyma, qamaq, jámiyetlik isleri, sınaw múddeti yaki jeńilliklerden ayırıw bolıwı múmkin. Jazanıń awırlıǵı islengen huqıq buzarlıǵtıń tániyatı hám awırlıǵına baylanıslı. Jaza zıyanlı háreketlerdiń aldın alıwda nátiyjeli bolıwı menen birge, narazılıq hám ǵázepti kúsheyttiriw, zorlıq hám ósh alıwdıń aylanıwın kúsheyttiriw sıyaqlı jaman aqibrtlerge alıp keliwi múmkin.
Jınayıy jaza mámlekettiń májbúrlew sharası bolıp, ol
basqa májbúrlew sharalarınan tómendegidey ózine tán
ózgesheligi menen ayırılıp turadı:
• Jaza – bul tek sud húkimi menen mámlekettiń atınan
tayınlanatuǵın májbúrlew sharası. Basqa hesh qanday organ,
lawazımlı shaxs jınayıy jazanı tayınlay almaydı. Bul jazanıń
mámleketlik májbúrlew sharasınıń qatal sharası ekenligin
ańlatadı.
• Jaza tek jınayat islewde ayıplı dep tabılǵan shaxsqa
tayınlanadı.
• Sudtıń húkimi mámleket atınan shıǵarıladı, onda
mámleketlik baha beriledi, jınayatshını hám ol islegen qılmıs
jazalanadı. Nızamlı kúshine kirgen húkim orınlanıwı shárt.
Sud húkimin orınlamaw juwapkershilikti keltirip shıǵaradı.
• Jaza óziniń huqıqıy aqıbeti retinde sudlanǵanlıqtı
keltirip shıǵaradı.
Jınayıy jaza belgili sıpat hám muǵdar ózgesheligine iye
sonday usıl menen tásir etiw sharası esaplanadı.
Jazanıń maqseti – sudlanıwshını ádep-ikramlılıq jaqtan
dúzetiw, onıń jınayıy is-háreketin dawam ettiriwine tosqınlıq
etiw, hám de sudlanǵan shaxstıń sonday-aq, basqa shaxslardıń
jınayat islewiniń aldın alıw esaplanadı (JK niń 42-st. 2-b.).
Jınayıy jaza mámlekettiń májbúrlewiniń óz aldına túri
sıpatında yuridikalıq ádebiyatlarda huqıqıy kategoriya
sıpatında bahalanadı. Jınayıy jaza óziniń mazmunına,
funkciyasına, ózgesheligine hám tásir etiw obyektine qaray,
jaza tayınlaw, jazanı orınlaw hám jazadan azat etiw
procesinde júzege keletuǵın jámiyetlik qatnasıqlarǵa
qaraǵanda keńirek esaplanadı. Jınayıy jaza jınayatshı shaxsı,
jámiyettiń basqa aǵzaları hám jámiyettiń ózine tásir etiwi
menen baylanıslı bolǵan májbúrlew sharalarınıń jámi boladı.
Bul mámlekettiń jınayatshılıqqa qarsı siyasatın jobalastırıw
hám ámelge asırıw, jınayat hám jınayat-orınlaw nızamı
talapların orınlaw imkaniyatın beredi. Jınayıy jazanı
jámiyetlik kategoriya sıpatında úyreniwdiń áhmiyetli
mashqalası, onıń jámiyetlik funkciyası esaplanadı. Jazanıń
áhmiyetli funkciyalarınan biri-jınayat islegen shaxstı oǵan
jaza qollanıw arqalı eskertiw bolıp tabıladı.
Jınayıy jaza ulıwma hám arnawlı jámiyetlik qadaǵalaw
funkciyasın ámelge asıradı. Jámiyetlik qadaǵalawdıń
nátiyjeliligi jazanı jınayatshılıqqa qarsı gúres quralı sıpatında
qollanıwǵa, kóbinese jámiyetlik ózgerislerdiń nızamshılıqta
kórsetiliwine hám orınlanıwına baylanıslı boladı.
Jazanıń maqsetin belgilew – jınayat huqıqınıń áhmiyetli
máselelerinen biri. Onıń sheshiliwine tek usı huqıq
tarawlarınıń institutları emes, al jınayat nızamı normalarınıń
qanday maqsetlerde qollanılıwı da baylanıslı boladı.
Jazanıń maqsetinen usı maqsetke erisiw jolında belgili
bir máselelerdi sheshetuǵın, aralıq nátiyjelerge erisetuǵın
jazanıń funkciyasın ayırıw tiyis.
Jazanıń maqsetiniń nızamda belgilep qoyılıwı tek ǵana
huqıqıy emes, bálki sociallıq – siyasiy áhmiyetke de iye.
Jaza maqsetinde mámlekettiń jınayatshılıqtıń aldın alıw
tarawındaǵı siyasatı belgilenedi. Jaza maqsetinen kelip shıǵıp
sud jınayat islegen shaxsqa say jazanıń túrin hám muǵdarın
belgileydi. Jazanıń maqsetine erisiw jazanı qollanıw
effektivliliginiń tiykarǵı kórsetkishi esaplanadı.