Абу Али Ион Сино саломон ва ибсол

61

---

11 цисм
АМ АЛИЙ ҚИСМ ВА УНИНГ 
БЎЛИНИШ И
Сен эш итган бу сўзларга азм айладим. 
Тиб дадид а илм ий32 китоб назм айладим . 
Ходиш бўлган ам алийни ёза бошлай, 
Уша дисм ларни ш еърга тиза бошлай.
Бу китобнинг бош дисмида айтган эдим, 
Зарур бўлган барча гапни битган эдим. 
И кки хилдур ам алий тиб дисми — йўли, 
Унинг барин баж о этур табиб дўли. 
Бош ка бири баж арилур даво билан, 
Д олга кўра тайинланган гизо билан. 
Неки ўш а тадбир ила чора этмиш,
Дабул айлаб, ам ал этмод лозим эмиш — 
Биринчиси — соғлид садлаш дейилади, 
И ккинчиси — касалликнинг тузалиш и, 
Мана ш улар табибларнинг гоя, иши.
СОҒЛИҚНИ САДЛАШ — ГИГИЕНА 
ҲАДИДА
Сенга айтсам сўзимизнинг росту чини: 
Соглом одам доим садлар сидатини.
Одам бўлур тан узра бир белги билан, 
А ндан аён касалланиш хавфида тан.
Ё бўлмаса эту суяк ёки тери 
Узра сезарсан бир м араз нари-бери.
Чун бир киш ини кўрасан меъда заиф, 
Табъи совуд дам нозигу ш ундан майиб. 
Б аъ зан она дорнидан дам офат келур, 
Бирор ортид ё шиш каби кулф ат келур. 
Б аъ зан бўлур ёш га дараб нудсони дам,
Бир вадт бўлиб, бўлмайди бир замони дам .
62

---

Чун ҳўл мижоз ёш лик чоГи бўлган заиф, 
У лғайганда бақувватдир, ҳуш дир, зариф. 
Заиф лаш ур ц ур у ц  м иж оз куз фаслида, 
Ф асли баҳор заиф эмасдир аслида.
Соғлиқ сақлаш ишида бу ам алий тиб — 
И ккн ам алдан топмишдир ш ундоқ таркиб. 
Гар истасанг м нж ознинг чин қолмоғини 
Уз з$олида, мое эт ғизоси чоғини.
Гар истасанг ўзгартирмоқ таъби бадан, 
Чора ахтар м иж озингга тескаридан33.
Сог кишининг соғ-саломат, вақтини чоғ 
А йлам оқни истасанг гар, англа мутлоқ, 
М аскан ўлсин сенга доим ш ундоц диёр, 
Бир диёрки, ҳаволари соф, бегубор. 
М аскан десанг юзинг бургил саз$ро томон, 
Ш ар кий ш амол ан гла латиф дир бегумон. 
Е з чогида тог томонда, яън и шимол 
Тевараги очиқ ш ундоқ ўлкада қол.
Тунда ўтир баланд ж ойда, ғир-ғир сабо, 
К ундузи туш пастлик томон, хўбдир ҳаво. 
Ж ун, пахталик усти-бошдан юзинг ўгир, 
Кийим бўлсин енгил, чун пояйи зиғир. 
Хушбўй гиёҳ иш лат совуқ мижозини, 
Ҳ идли мойдан танла қизил гул мойини. 
К ўзларингни эҳтиёт қил чанг-ғубордан, 
Ҳам тутундан асра, ҳам да буғ-биҳордан. 
Самум, Қуёш ш уъласи ва чўғ-аланга, 
Қ арш и келса, зиён бўлур кўзгинангга. 
Ч аплаш илган аж и-буж и хатга сира,
Б оқа кўрма, м айда хатдан кўзинг асра.
ЕЙИЛАДИГАН Н А Р С А Л А Р Т А Д Б И Р И
ҲА ДИ ДА
Овқат емо
1$ни одат эт сен бир маҳал, 
Бўлм ай десанг, лайлу наҳорда ҳеч касал, 
Энг кўп ем ак и кки бордир сенга мезон, 
И кки кунда уч бор ем ак ўртамиён.
Д азм истасанг, шошмай егил, е майдалаб, 
М уддагни чўз, чайнаб егил кўп марталаб.
53

---

Оғир ўлса чайнам оқлик гар тиш билан,
Андин оғир ҳазм и анинг ютиш била.
Кўнгил тусар ҳар нарсага ж азм айласанг, 
Лекин ани ҳазм и оғир деб ўйласанг,
Зидди била иш тут, бўлсин акси м изож ,
Ш ояд ўша бадҳазм ғизо топгай ривож.
Олдин сую ц, сўнгра қуют? иш лат ҳар он, 
Таъм и чучук бўлса анга қўшгин нордон. 
Қ уруқликни ҳ ўлли кка кўш, хуш қил, тузат, 
Совуқликни иссиқликка чатиб, безат. 
Совуғини қўш гил агар иссиқ мизож,
Д ўл м иж озга аксин қўш санг бўлгай илож. 
А гар таом бадҳазм ўлиб, ҳол бўлса танг,
Туз, мурч, қалам пир сеп анга, хуш хўр қилур, 
Юмшоқ бўлиб таом, таъбинг масрур қилур.
ТАОМ ЕЙИШ ВАҚТЛАРИ
Овқат егил доим риёзатдан кейин,
Сендан чиқиб кетган наж осатдан кейин. 
Ем акка вақтни бемалол чоғлаш керак, 
Салқин ш амол, тоза ж ойга боғлаш керак.
Б у иш учун совуқ кезни м ўлж алга ол,
Доим ш ундай тадбир ила иш қила қол.
ЕЗДА ОВДАТЛАНИШ ВАҚТИ
Ёз ҳавоси оз емоқни кўрур лозим,
Танда ғизо бўлса; қайд а енгил ҳазм ?
Ғализ этдан ўзингни тий, ўгир юзинг,
Гиёҳ, кўкат, сутлар бўлсин ошу тузинг.
Янги балич билан етилган қўзичоқ,
Майли, таом ўлсин гоҳи, эркак улоқ.
Товуқ, ж ў ж а, к ак ли к эти ҳам қирғовул 
Таом бўлсин, ш уни доим қил тановул.
И ЧИМ ЛИ КЛАР Ҳ А ҚИДА
Бўлм ай десанг гар хомсемиз, кўпроқ ҳаёт, 
Сен учга бўл қорин ичинг, келур наж от. 
Учдан бир ж ой наф ас учун зарур ҳар он,
54

---

Учдан бири овқат, бо
1{нй сувга макон, 
Т аш наликка оз совуқ сув бўлгай даво, 
Турган, илиқ сув кўп и чм ак бўлмас шифо. 
И чим ликка м узни к ўп иш латган ёмон, 
Ч унки андин асабларинг топгай зиён. 
И чирм агил м узли сувни ч ўлласа ҳам, 
Б ўлм аса ra p семиз, серқон, м иқти одам. 
Дастурхонда тўкин бўлса ҳам қанчалнк, 
Ичаверма, ҳирс қўйиб то бўкканчалик.
Сув ичм агил эсинг бўлса баъдаз таом, 
Таш на бўлиб чиққач, ҳатто тушиб ҳаммом. 
Р иёзатдан сўнг сув и чм ак ўзи кулф ат, 
Ж им одан сўнг эса мисли бало-офат.
Зарурат гар талаб этса, куйса андак, 
Ш ундагина тановул эт сувни андак.
Қ ачон таом йўл олади ҳ азм томон, 
Аста-секнн паст қоринга туш гай ҳамон, 
М айли ш унда ичкинг келса сув ва шароб, 
Қонгунча ич, тўйгунча ич, бўлса сероб. 
Ш ароб ичиб, таш на бўлиб ёнсанг агар,
Сув кўп ичиб, чанқоқ кетиб, қонсанг агар, 
Оғзинг қуруқш аб чанқоғинг чандон эрур, 
Б илгил ўш андай таш налик ёлгон эрур.
МАИ34 ВА Ш УНГА УХШ АШ
И Ч К И Л И К Л А Р Ҳ А ҚИ ДА
К ўп м ай ичиб ж онингга к ў п қасд қилм агил, 
Озроқ м усаллас бирла кўп қаноат цал.
Одат қилиб ҳар кун ичиш — бир бедаво,
Гар оч қорин эса, ичм ак бўлмас раво.
Еган бўлсанг енгил, латиф хуш бир таом, 
Ёки аччиқ, ўткир бўлса, ичм а таом.
Доим ичиб, маст юришдан бўлгил йироқ, 
И чм акка кўп қасд айласанг, ойда бир боқ. 
М анфаат бор м ай ичилса аҳён-аҳён,
Гар кўпайса анда зиён турли-туман.
К им боши оғрирки, м айдан кизир бадан, 
Доим хумор тутиб турса кечу эртан,
А нга райҳоний35 ичирким , майли андак, 
Сўнгра анга нордон анор бўлсин газак. 
Беҳи, бодринг есин, ишни кўп пухта 
1{ил,
55

---

Берганингга ан га май сув омухта қил. 
Майни ичиб нолиса ким боду елдан,
А нга ичир майнинг ўзин, тоза хилдан. 
Бундайларга кучли сариқ м ай фойдалик, 
Ш ўртаъм газа к ҳар чоқ анга бўлгай тузик. 
Оппоқ тиниқ м айлар дуруст ёз фаслида, 
Хушдир ютум бўлш й латиф роқ аслида. 
Омухта қил сувни анга, нордонни тот, 
Есанг бўлур кўнгил агар тортса овқат.

---