Abu rayhon beruniy nomidagi toshkent davlat texnika universiteti fizika fanidan masalalar
Download 2.72 Mb. Pdf ko'rish
|
Fizika fanidan masalalar to\'plami 1-qism
|
International so‘zining bosh harflaridan olingan SI yoki ruscha СИ
harflar bilan belgilanadi. Xalqaro tizim o‘lchashning har xil sohalari uchun mo‘ljal- langan bir qancha mustaqil birliklar tizimlariga bo‘linadi (1 – jadval). KIRISH 4 1-jadval Xalqaro Birliklar Tizimi ГОСТ 9867-61 Mexanik birliklar tizimi ГОСТ 7664-61 Issiqlik birliklari tizimi ГОСТ 8550-61 Elektr va magnit birliklari tizimi ГОСТ 8033-56 Akustik birliklar tizimi ГОСТ 8849-58 Yorug‘lik birliklari tizimi ГОСТ 7932-56 Radioaktivlik va ionlashti- ruvchi nurlanish birliklari tizimi ГОСТ 8848-63 XBTda asosiy mexanik birliklar qilib metr ( ), kilogram- massa ( ) va sekund ( ) lar olingan bo‘lib, unga qo‘shimcha o‘lchashning har xil sohalari uchun quyidagi: issiqlik uchun – , elektr uchun – va yorug‘lik uchun – dan iborat birliklar kiritilgan. 2-jadvalda Xalqaro Tizimning asosiy birliklari keltirilgan. 2-jadval Kattaliklarning nomi O‘lchov birligi Qisqacha belgisi Uzunlik metr Massa kilogramm Vaqt sekund Elektr tokining kuchi Amper Termodinamik harorat Kelvin Yorug‘lik kuchi sham Xalqaro Birliklar Tizimiga tekis yassi va fazoviy burchak uchun qo‘shimcha ikkita birliklar kiritiladi (2-a jadval). 5 2- a jadval Kattaliklarning nomi O‘lchov birligi Qisqacha belgisi Yassi burchak radian Fazoviy burchak steradian 3-jadvalda XBT tizimidagi birliklarning butun va ulushlarini ifodalovchi old qo‘shimchalar berilgan (ГОСТ 7663-55 ga qarang). 3-jadval Old qo‘shimcha Son qiymati Qisqacha belgisi Old qo‘shimcha Son qiymati Qisqacha belgisi Atto 10 -18 Desi 10 -1 Fomto 10 -15 Deka 10 1 Piko 10 -12 Gekto 10 2 Nano 10 -9 Kilo 10 3 Mikro 10 -6 Mega 10 6 Milli 10 -3 Giga 10 9 Santi 10 -2 Tera 10 12 3-jadvaldagi old qo‘shimchalarni oddiy nomlar (metr, gramm va hak.) ga qo‘shish mumkin. Masalan ixtiyoriy old qo‘shimchani old qo‘shimchasi bo‘lgan “ ” nomga qo‘shib bo‘lmaydi. Bu mulohazalarga asosan, masalan, ayrim hollarda, “ ” deb noto‘g‘ri nom berilgan, massa birligiga “ ” ( ) deb nom berish kerak. Uzunlikning birligini “ ” deb yuritiladi. Uzunlikning bu birligini “ ” ( ) deb atash to‘g‘ridir. Yuqorida aytilgandek, XBT tizimining asosiy birliklaridan uning hosilaviy birliklarini olish mumkin. Berilgan hosilaviy birliklarni asosiy birliklar bilan bog‘lanishini ifodalash uchun o‘lchamlik formulalari qo‘llaniladi. 6 Agar asosiy kattaliklarning o‘lchamliklarini shartli ravishda quyidagicha: uzunlikni – , massani – , vaqtni – , tok kuchini – , haroratni – va yorug‘lik kuchini – bilan belgilasak, biror kattalikning XBT dagi o‘lchamlik formulasi quyidagicha yozish mumkin: Fizik kattalik ning o‘lchamligini topish uchun, , , , , va daraja ko‘rsatkichlarining son qiymatlarini aniqlash kerak. Bu daraja ko‘rsatkichlar musbat yoki manfiy, butun yoki kasr sonlar bo‘lishi mumkin. Download 2.72 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|