Abu rayhon beruniy nomidagi toshkent davlat texnika universiteti «bosim ostida payvandlash»

4.6-rasm. Nuqtali payvandlashdan keyin qoladigan qoldiq 
kuchlanish. 

---

41
Bu zo‘riqishlar qanday hosil bo‘lishini yuqoridagi sxema 
bilan tushuntirish mumkin. Sovish paytida ichki qatlamlar, 
masalan halqa ko‘rinishida kaltalashishga urinadi, ammo sovuqroq 
qo‘shni hudud tashqi halqalar bunga to‘sqinlik qiladi, natijada 
ularda qoldiq, cho‘zuvchi zo‘riqishlar 
r

va 


yuzaga keladi. 
O‘zakdan uzoqlashganda cho‘kish harorati va kattaligi pasayadi 
cho‘zuvchi zo‘riqishlar nolgacha kichiklashadi. Oraliq, ancha
katta bo‘lganda


ishorasini o‘zgartiradi va siquvchi 
zo‘riqishlarga aylanadi. Shuni nazarda tutish kerakki, sovish 
davrida qoldiq cho‘zuvchi zo‘riqishlar 
T

dan katta bo‘lishi 
mumkin. 
Agar payvandlash joyi sovib borgani sari tashqi bosimni 
oshirish evaziga metallning qo‘shimcha plastik deformatsiyasi 
keltirib chiqarilsa va bu bilan cho‘kish jarayonlari qoplanishi 
ta’minlansa, cho‘zuvchi zo‘riqishlar
r

va 


ni kamaytirish va 
hatto siquvchi zo‘riqishlarga o‘zgartirish mumkin. Bu siqish 
kuchini F
cho‘k
gacha ravon yoki pog‘onali oshirib borish yo‘li 
bilan amalga oshiriladi. 
Nazorat savollari 
 
1. Kontaktli payvandlashda nima uchun oksid pardalarini 
yo‘qotish zarur? 
2. Oksid pardalarini yo‘qotish jarayoni qay tarzda kechadi? 
3. Dilatometrik effektning mohiyatini aytib bering? 
4. Kontaktli payvandlashda massa ko‘chish tezligi qanday 
omillar bilan belgilanadi? 
5. Kontaktli payvandlashda qoldiq zo‘riqishlar paydo bo‘lish 
jarayoni qanday holatda yuz beradi? 

---

42