Abu rayhon beruniy nomidagi toshkent davlat texnika universiteti «bosim ostida payvandlash»

5.2. Kontakli relyefli payvandlab hosil qilingan birikmalarning 
tuzilishi 
Sovuqlayin shtamplab olingan turli shakldagi relyefli list 
materiallardan birikmalarni relyefli ustma-ust payvandlab hosil 
qilish eng ko‘p tarqalgan.
Relyefli payvandlashda birikmalar erigan o‘zakli va qattiq 
holatda bo‘lishi mumkin. Shtamplangan relyeflari bo‘lgan list 
metallar odatda quyma o‘zakli qilib biriktiriladi, vahonlanki qattiq 
holatda payvandlashda bu turdagi birikmalarning mustahkamlik 
ko‘rsatkichlari ancha yuqori bo‘ladi. Bunga payvandlash joyining 
radial yo‘nalishda jadal plastik deformatsiyalanishi sabab bo‘ladi. 
5.3-rasm. Relyeflar shakli. 
Shtamplangan dumaloq relyeflarning diametri d
r
va balandligi 
h
r
ni quyidagi o‘zaro nisbatlardan foydalanib, detalning qalinligi s
ga bog‘liq holda taxminan hisoblab topish mumkin: 
d
r
=2s + 0,75; h
p
=0,4s + 0,25. 
Bu holda birikmaning quyma o‘zagi diametri d=(1,2
–
1,5)d
r
bo‘ladi.

---

46
5.3. Kontakli uchma-uch payvandlab hosil qilingan 
birikmalarning tuzilishi 
Legirlangan 
po‘latlarni 
tejash 
uchun 
uchma-uch 
payvandlashdan sanoatda prokatdan uzun buyumlar, tutash 
shakldagi oddiy tanavorlar va detallardan murakkab detallar 
qirquvchi asboblar, dvigatellar klapanlari va b.) tayyorlashda keng 
foydalaniladi. 
Detallarning shakli ularni mashina jag‘larida (elektrodlarda) 
puxta maxkamlab qo‘yishni ta’minlash kerak. Ikkala tanavor bir 
tekis qizishi va bir xil plastik deformatsiyalanishi uchun zarur 
sharoit yaratilishi, tanavorlarning shakli hamda o‘lchamlari 
taxminan bir xil qilib tanlanishi kerak. Ularning diametrlaridagi 
farq 15% dan, qalinligidagi tafovut esa 10% dan oshmasligi kerak. 
5.4-rasm. Qarshilik bilan payvandlash uchun detallar 
uchlarining shakli:
a 
–
tekis yuza (aniq moslashni talab qiladi); b 
–
halqasimon 
chiqiq (mahalliy issiqlik ajralib chiqishini ta’minlaydi va uchma-
uch birikish joyiga havo kelishini cheklaydi); d 
–
f 
–
konus yoki 
sfera (qizishni mahalliylashtiradi). 
5.5-rasm. Eritib payvandlash uchun detallar uchlarining 
shakli:
a 
–
ratsional emas ( Δ
pay
–
payvandlashda detallarning umumiy 
kaltalashishi). 

---

47