Abu rayhon beruniy nomidagi toshkent davlat texnika universiteti «bosim ostida payvandlash»

 
6.3. Yig‘ish 
Yig‘ish ishlari detallar chizmaga muvofiq o‘zaro anik 
joylashishini va ular orasidagi tirqish eng kichik bo‘lishini 
ta’minlashi lozim. 
O‘zaro 
almashinuvchan 
bo‘lmagan 
detallar 
bir-biriga 
moslanadi. Detallarning yuzasi ifloslanishi muqarrar. Shu bois 
avval detallar bir-biriga moslanib, ulardan uzellar yig‘iladi. Keyin 
uzel bo‘laklarga ajratilib, yuzalar tayyorlanadi, shundan so‘ng 
yig‘iladi. Ohrgi bosqichda xech qanday moslash operatsiyalari 
bo’lishiga ruxsat etilmaydi. 
Ruxsat etiladigan yig‘ish tirqishlari payvandlash usuli, 
uzelning bikrligi (detallarning qalinligi va shakli) ga, shuningdek 
ana shunday tirqishli qismlar uzunligiga bog‘liq. Detal qancha bikr 
va tirqishli qism qancha katta bo‘lsa, tirqishlar shuncha kichik 
bo‘ladi. Masalan, po‘latlardan ishlangan, 1 mm qalinlikdagi 
detallarni nuqtali payvandlashda tirqishlar 100 mm uzunlikda 
0,4 mm dan va 300 mm uzunlikda 1,2 mm dan katta bo‘lmasligi 
kerak. 3 mm qalinlikdagi detallar uchun bu qiymatlar mos 
ravishda 0,3 va 0,9 mm gacha kichrayadi. 
Yig‘ish ishlari tushirilgan belgilar, etalon uzel bo‘yicha, 
andozalar yordamida, yig‘ish teshiklari bo‘yicha maxsus 
moslamalarda bajariladi. Uzel yig‘igandan keyin unda bir necha 
joyidan tutashtirib payvandlab olinadi va payvandlash joylari 
belgilab olinadi. Belgilash turli usullarda: andozalar yoki o‘lchash 
asbobi yordamida qalam bilan, ustma-ust birikma yoniga avval 
belgilangan (bosmahona usulida) yopishqoq qog‘oz tasma 
yopishtirish 
orqali 
amalga 
oshirilishi 
mumkin. 
Nuqtali 
mashinadagi mexanik belgilagichlar (rejalagichlar) yoki optik 

---

52
belgilagichlar samaralidir. Ular nuqtalar oralig‘i belgilangan 
kattalikda bo‘lishini ta’minlaydi.
Qarshilik bilan uchma-uch payvandlashda detallarni eritib 
payvandlashdan aniqroq o‘rnatish talab qillinadi. Masalan, 
qarshilik bilan payvandlashda detallar uchlari o‘rtasidagi tirqish 
0,5 mm dan katta bo‘lmasligi kerak. Eritib payvandlashda esa u 
0,15 Δ
erish
gacha bo‘lishi mumkin. 
Yig‘ish sifati uzelning asosiy o‘lchamlarini, detallarning uzaro
joydashuvini va tirqishlarni tekshirish orqali baholanadi.
Tirqishlar bir necha joyidan payvandlab qo‘yish yoki payvandlash 
paytida maxsus asbob bilan avtomatik o‘lchanishi mumkin.