Abu rayhon beruniy nomidagi toshkent davlat texnika universiteti «bosim ostida payvandlash»

9.9. Qoplamali metallarni payvandlash 
Qator holarda nuqtali va chokli payvandlash orqali asosan 
himoya, manzarali va boshqa qoplamalari bo‘lgan po‘latlarni 
biriktirishga 
to‘g‘ri 
keladi. 
Bunday 
metallarning 
payvandlanuvchanligi qoplamasining fizik-kimyoviy xosalari va 
ularning qalinligiga bog‘liq. Qo‘llaniladigan qoplamalarni elektr 
o‘tkazadigan (metall) va elektr o‘tkazmaydigan (oksid, fosfat va 
b.) qoplamalarga ajratish mumkin. Qoplamalar erish harorati 
detallar materiali (po‘latdagi nikel) ning T
erish
iga yaqin bo‘lgan 
qiyin eruvchi hamda oson eruvchi (qalay, qo‘rg‘oshin, rux va 
hokazolar bilan qoplangan po‘latlar) bo‘lishi mumkin. 
Qiyin eriydigan xrom bilan qoplangan (T
erish
=1875°C) 
po‘latlarni payvandlashda umumiy o‘zakning yo‘qligi yoki 
borining kichikligi ko‘rinishidagi chala payvandlanishga yuqori 
moyillik kuzatiladi. Bundan tashqari, xromlangan po‘latlar 
payvandlanganda chayqalib to‘kilishlar sodir bo‘ladi. Yupqa 

---

84
qoplamalar, oshirilgan kuchlar va yumshoqroq rejimlardan 
foydalanilganda 
bunday 
po‘latlarning 
payvandlanuvchanligi 
yaxshilanadi. 
Nikel (T
erish
=1453°C) qatlami bilan qoplangan po‘latlar 
payvandlaganda o‘zak o‘lchamlarining kichikligi yoki "yopishib 
qolgan narsa" qo‘rinishidagi nuqsonlar paydo bo‘lishi mumkin, 
bunga qoplamaning plastik deformatsiyaga qarshiligi pastligi 
sabab bo‘ladi. Bunday po‘latlar nisbatan qattiq rejimlarda, 10–
15% oshirilgan tok bilan (tegish joyining yuzi kattalashishini 
qoplash uchun) payvandlanadi. 
Po‘latlardagi qiyin eruvchi qoplamalar elektrod-detal tegish 
joyida massa ko‘chish tezligi ortishiga olib keladi. Masalan, bir 
nechta nuqtalar payvandlanganda elektrod-detal tegish joyidagi 
rux erishni boshlaydi. Bunga qoplamaning va elektrodning ishchi 
qismining oksidlanishi sabab bo‘ladi, natijada tegish joyining 
harorati ko‘tariladi va massa ko‘chish kuchayadi, elektrodlar va 
ayniqsa roliklarning chidamliligi keskin pasayadi. Endi 400–500 
ta nuqta payvandlangan keyin ularning ish yuzasini tiklashga 
to‘g‘ri keladi. Qoplamaning yemiririlishi uzellarning korroziyaga 
qarshi xossalarini yomonlashtiradi.
Elektrodlarning 
chidamliligi 
tegish 
joyidagi 
haroratni 
pasaytirish, tok impulsning davomiyligini qisqartirish (qattiq 
rejimlar), cho‘kichlash vaqtini uzaytirish, elektrodlar atrofida 
detallarni 
qisib 
qo‘yilgan 
holda 
nuqtali 
payvandlashdan 
foydalanish elektrod-detal tegish joyiga to‘siq moddalar kiritish, 
relyefli payvandlashdan foydalanish orqali oshiriladi. Barqaror 
qalinlikdagi (10–20 mkm) galvanik qoplamalar bo‘ylab 
payvandlash yaxshi natijalar beradi. Kichikroq o‘lchamli nuqtalar 
yoki choklardan foydalanilsa, elektrodlarning chidamliligi sezilarli 
dajada ko‘tariladi. 
Mis tasma yoki sim ko‘rinishidagi oraliq elektrodlarni roliklar 
bilan detallar o‘rtasidan uzluksiz tortib o‘tkazib payvandlash orqali 
roliklarning chidamliligi keskin oshiriladi. Shu bilan birga oraliq 
elektrodning ish yuzasi doimiy ravishda yangilanib turgani va 
massa ko‘chish bir necha bor yuz berishi tufayli rux qoplama 

---

85
kamroq yemiriladi. Zarur bo‘lsa, yemirilgan qoplama o‘sha joyni 
metall orqali asl holiga keltiriladi.